شرح و بیان آموزشی
دعای اوّل صحیفه ی سجّادیّه
قربانعلی الکائی
بِسمِ اللهِ الرّحمن الرّحیم
متن دعا ی اوّل
وَ كَانَ
مِنْ دُعَائِهِ عَلَيْهِ السَّلَامُ إِذَا ابْتَدَأَ بِالدُّعَاءِ
بَدَأَ بِالتَّحْمِيدِ لِلَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ الثَّنَاءِ
عَلَيْهِ، فَقَال :
1-
الْحَمْدُ لِلَّهِ الْأَوَّلِ بِلَا أَوَّلٍ كَانَ قَبْلَهُ، وَ
الْآخِرِ بِلَا آخِرٍ يَكُونُ بَعْدَهُ- الَّذِي قَصُرَتْ عَنْ
رُؤْيَتِهِ أَبْصَارُ النَّاظِرِينَ، وَ عَجَزَتْ عَنْ نَعْتِهِ
أَوْهَامُ الْوَاصِفِينَ.ابْتَدَعَ بِقُدْرَتِهِ الْخَلْقَ
ابْتِدَاعاً، وَ اخْتَرَعَهُمْ عَلَى مَشِيَّتِهِ اخْتِرَاعاً.
2-
ثُمَّ
سَلَكَ بِهِمْ طَرِيقَ إِرَادَتِهِ، وَ بَعَثَهُمْ فِي سَبِيلِ
مَحَبَّتِهِ، لَا يَمْلِكُونَ تَأْخِيراً عَمَّا قَدَّمَهُمْ
إِلَيْهِ، وَ لَا يَسْتَطِيعُونَ تَقَدُّماً إِلَى مَا أَخَّرَهُمْ
عَنْهُ. وَ جَعَلَ لِكُلِّ رُوحٍ مِنْهُمْ قُوتاً مَعْلُوماً
مَقْسُوماً مِنْ رِزْقِهِ، لَا يَنْقُصُ مَنْ زَادَهُ نَاقِصٌ، وَ
لَا يَزِيدُ مَنْ نَقَصَ مِنْهُمْ زَائِدٌ.
3-
ثُمَّ
ضَرَبَ لَهُ فِي الْحَيَاةِ أَجَلًا مَوْقُوتاً، وَ نَصَبَ لَهُ
أَمَداً مَحْدُوداً، يَتَخَطَّى إِلَيْهِ بِأَيَّامِ عُمُرِهِ، وَ
يَرْهَقُهُ بِأَعْوَامِ دَهْرِهِ، حَتَّى إِذَا بَلَغَ أَقْصَى
أَثَرِهِ، وَ اسْتَوْعَبَ حِسَابَ عُمُرِهِ، قَبَضَهُ إِلَى مَا
نَدَبَهُ إِلَيْهِ مِنْ مَوْفُورِ ثَوَابِهِ، أَوْ مَحْذُورِ
عِقَابِهِ، لِيَجْزِيَ الَّذِينَ أَسَاءُوا بِمَا عَمِلُوا وَ
يَجْزِيَ الَّذِينَ أَحْسَنُوا بِالْحُسْنَى. عَدْلًا مِنْهُ،
تَقَدَّسَتْ أَسْمَاؤُهُ، وَ تَظاَهَرَتْ آلَاؤُهُ، لَا يُسْأَلُ
عَمَّا يَفْعَلُ وَ هُمْ يُسْأَلُونَ.
4-
وَ
الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي لَوْ حَبَسَ عَنْ عِبَادِهِ مَعْرِفَةَ
حَمْدِهِ عَلَى مَا أَبْلَاهُمْ مِنْ مِنَنِهِ الْمُتَتَابِعَةِ،
وَ أَسْبَغَ عَلَيْهِمْ مِنْ نِعَمِهِ الْمُتَظَاهِرَةِ،
لَتَصَرَّفُوا فِي مِنَنِهِ فَلَمْ يَحْمَدُوهُ، وَ تَوَسَّعُوا
فِي رِزْقِهِ فَلَمْ يَشْكُرُوهُ. وَ لَوْ كَانُوا كَذَلِكَ
لَخَرَجُوا مِنْ حُدُودِ الْإِنْسَانِيَّةِ إِلَى حَدِّ
الْبَهِيمِيَّةِ فَكَانُوا كَمَا وَصَفَ فِي مُحْكَمِ كِتَابِهِ
«إِنْ هُمْ إِلَّا كَالْأَنْعامِ بَلْ هُمْ أَضَلُّ سَبِيلًا.» وَ
الْحَمْدُ لِلَّهِ عَلَى مَا عَرَّفَنَا مِنْ نَفْسِهِ، وَ
أَلْهَمَنَا مِنْ شُكْرِهِ، وَ فَتَحَ لَنَا مِنْ أَبْوَابِ
الْعِلْمِ بِرُبُوبِيَّتِهِ، وَ دَلَّنَا عَلَيْهِ مِنَ
الْإِخْلَاصِ لَهُ فِي تَوْحِيدِهِ، وَ جَنَّبَنَا مِنَ
الْإِلْحَادِ وَ الشَّكِّ فِي أَمْرِهِ.
5-
حَمْداً
نُعَمَّرُ بِهِ فِيمَنْ حَمِدَهُ مِنْ خَلْقِهِ، وَ نَسْبِقُ بِهِ
مَنْ سَبَقَ إِلَى رِضَاهُ وَ عَفْوِهِ. حَمْداً يُضِيءُ لَنَا
بِهِ ظُلُمَاتِ الْبَرْزَخِ، وَ يُسَهِّلُ عَلَيْنَا بِهِ سَبِيلَ
الْمَبْعَثِ، وَ يُشَرِّفُ بِهِ مَنَازِلَنَا عِنْدَ مَوَاقِفِ
الْأَشْهَادِ، يَوْمَ تُجْزَى كُلُّ نَفْسٍ بِمَا كَسَبَتْ وَ هُمْ
لَا يُظْلَمُونَ، يَوْمَ لَا يُغْنِي مَوْلًى عَنْ مَوْلًى شَيْئاً
وَ لَا هُمْ يُنْصَرُونَ. حَمْداً يَرْتَفِعُ مِنَّا إِلَى أَعْلَى
عِلِّيِّينَ فِي كِتَابٍ مَرْقُومٍ يَشْهَدُهُ الْمُقَرَّبُونَ.
6 - حَمْداً
تَقَرُّ بِهِ عُيُونُنَا إِذَا بَرِقَتِ الْأَبْصَارُ، وَ
تَبْيَضُّ بِهِ وُجُوهُنَا إِذَا اسْوَدَّتِ الْأَبْشَارُ. حَمْداً
نُعْتَقُ بِهِ مِنْ أَلِيمِ نَارِ اللَّهِ إِلَى كَرِيمِ جِوَارِ
اللَّهِ. حَمْداً نُزَاحِمُ بِهِ مَلَائِكَتَهُ الْمُقَرَّبِينَ،
وَ نُضَامُّ بِهِ أَنْبِيَاءَهُ الْمُرْسَلِينَ فِي دَارِ
الْمُقَامَةِ الَّتِي لَا تَزُولُ، وَ مَحَلِّ كَرَامَتِهِ الَّتِي
لَا تَحُولُ.
7 -
وَالْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي اخْتَارَ لَنَا مَحَاسِنَ الْخَلْقِ،
وَ أَجْرَى عَلَيْنَا طَيِّبَاتِ الرِّزْقِ. وَ جَعَلَ لَنَا
الْفَضِيلَةَ بِالْمَلَكَةِ عَلَى جَمِيعِ الْخَلْقِ، فَكُلُّ
خَلِيقَتِهِ مُنْقَادَةٌ لَنَا بِقُدْرَتِهِ، وَ صَائِرَةٌ إِلَى
طَاعَتِنَا بِعِزَّتِهِ.
8-ْ وَ الحَمْدُ
لِلَّهِ الَّذِي أَغْلَقَ عَنَّا بَابَ الْحَاجَةِ إِلَّا
إِلَيْهِ، فَكَيْفَ نُطِيقُ حَمْدَهُ أَمْ مَتَى نُؤَدِّي شُكْرَهُ
لَا، مَتَى. وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي رَكَّبَ فِينَا آلَاتِ
الْبَسْطِ، وَ جَعَلَ لَنَا أَدَوَاتِ الْقَبْضِ، وَ مَتَّعَنَا
بِأَرْوَاحِ الْحَيَاةِ، وَ أَثْبَتَ فِينَا جَوَارِحَ
الْأَعْمَالِ، وَ غَذَّانَا بِطَيِّبَاتِ الرِّزْقِ، وَ أَغْنَانَا
بِفَضْلِهِ، وَ أَقْنَانَا بِمَنِّهِ.
9- ثُمَّ
أَمَرَنَا لِيَخْتَبِرَ طَاعَتَنَا، وَ نَهَانَا لِيَبْتَلِيَ
شُكْرَنَا، فَخَالَفْنَا عَنْ طَرِيقِ أَمْرِهِ، وَ رَكِبْنَا
مُتُونَ زَجْرِهِ، فَلَمْ يَبْتَدِرْنَا بِعُقُوبَتِهِ، وَ لَمْ
يُعَاجِلْنَا بِنِقْمَتِهِ، بَلْ تَأَنَّانَا بِرَحْمَتِهِ
تَكَرُّماً، وَ انْتَظَرَ مُرَاجَعَتَنَا بِرَأْفَتِهِ حِلْماً.
10 وَ الْحَمْدُ
لِلَّهِ الَّذِي دَلَّنَا عَلَى التَّوْبَةِ الَّتِي لَمْ
نُفِدْهَا إِلَّا مِنْ فَضْلِهِ، فَلَوْ لَمْ نَعْتَدِدْ مِنْ
فَضْلِهِ إِلَّا بِهَا لَقَدْ حَسُنَ بَلَاؤُهُ عِنْدَنَا، وَ
جَلَّ إِحْسَانُهُ إِلَيْنَا وَ جَسُمَ فَضْلُهُ عَلَيْنَا فَمَا
هَكَذَا كَانَتْ سُنَّتُهُ فِي التَّوْبَةِ لِمَنْ كَانَ
قَبْلَنَا، لَقَدْ وَضَعَ عَنَّا مَا لَا طَاقَةَ لَنَا بِهِ، وَ
لَمْ يُكَلِّفْنَا إِلَّا وُسْعاً، وَ لَمْ يُجَشِّمْنَا إِلَّا
يُسْراً، وَ لَمْ يَدَعْ لِأَحَدٍ مِنَّا حُجَّةً وَ لَا عُذْراً.
فَالْهَالِكُ مِنَّا مَنْ هَلَكَ عَلَيْهِ، وَ السَّعِيدُ مِنَّا
مَنْ رَغِبَ إِلَيْهِ
11 وَ الْحَمْدُ
لِلَّهِ بِكُلِّ مَا حَمِدَهُ بِهِ أَدْنَى مَلَائِكَتِهِ إِلَيْهِ
وَ أَكْرَمُ خَلِيقَتِهِ عَلَيْهِ وَ أَرْضَى حَامِدِيهِ لَدَيْهِ
حَمْداً يَفْضُلُ سَائِرَ الْحَمْدِ كَفَضْلِ رَبِّنَا عَلَى
جَمِيعِ خَلْقِهِ. ثُمَّ لَهُ الْحَمْدُ مَكَانَ كُلِّ نِعْمَةٍ
لَهُ عَلَيْنَا وَ عَلَى جَمِيعِ عِبَادِهِ الْمَاضِينَ وَ
الْبَاقِينَ عَدَدَ مَا أَحَاطَ بِهِ عِلْمُهُ مِنْ جَمِيعِ
الْأَشْيَاءِ، وَ مَكَانَ كُلِّ وَاحِدَةٍ مِنْهَا عَدَدُهَا
أَضْعَافاً مُضَاعَفَةً أَبَداً سَرْمَداً إِلَى يَوْمِ
الْقِيَامَةِ. حَمْداً لَا مُنْتَهَى لِحَدِّهِ، وَ لَا حِسَابَ
لِعَدَدِهِ، وَ لَا مَبْلَغَ لِغَايَتِهِ، وَ لَا انْقِطَاعَ
لِأَمَدِهِ
12 -
حَمْداً يَكُونُ وُصْلَةً إِلَى طَاعَتِهِ وَ عَفْوِهِ، وَ سَبَباً
إِلَى رِضْوَانِهِ، وَ ذَرِيعَةً إِلَى مَغْفِرَتِهِ، وَ طَرِيقاً
إِلَى جَنَّتِهِ، وَ خَفِيراً مِنْ نَقِمَتِهِ، وَ أَمْناً مِنْ
غَضَبِهِ، وَ ظَهِيراً عَلَى طَاعَتِهِ، وَ حَاجِزاً عَنْ
مَعْصِيَتِهِ، وَ عَوْناً عَلَى تَأْدِيَةِ حَقِّهِ وَ
وَظَائِفِهِ. حَمْداً نَسْعَدُ بِهِ فِي السُّعَدَاءِ مِنْ
أَوْلِيَائِهِ، وَ نَصِيرُ بِهِ فِي نَظْمِ الشُّهَدَاءِ بِسُيُوفِ
أَعْدَائِهِ، إِنَّهُ وَلِيٌّ حَمِيدٌ.
ترجمه ی دعای
اوّل
امام سجّاد علیه
السّلام هنگام دعا ا بتدا به حمد و ستایش خداوند متعال می پرداختند
و می فرمودند :
1 - حمد و ستایش
خدایی را که اوّل است و پیش از او اوّلی نبود ، و آخر است بی آنکه
بعد از او آخری باشد . خدایی که ديدهي بينندگان از ديدنش فرو
مانَد، و انديشهي وصف كنندگان از وصفش عاجز و ناتوان است .
آفريدگان را به قدرت خود آفريد (خلقت بی سابقه ) ، و به خواستِ
خويش بر آنان جامهي هستي پوشيد (خلقت بی نمونه ).
2 -آنگاه ايشان را
به راهي كه ميخواست هدایت كرد، و به جادهي محبّت خود بر انگیخت
. درحالی که توانایی ندارند تقدّم خود را تاخیر ا ندازند .و
توانایی ندارند تاخیر خود را مقدّم دارند . براي هر يك از آنان
روزی ای معلوم و تقسیم شده قرار داد ، آن گونه كه هيچ كس نتواند از
آن كس كه خدا فراوان به او داده، چيزي بكاهد، و به آن كس كه اندك
به او بخشيده، چيزي بيفزايد.
3 - سپس براي
زندگياش پاياني مشخص و زماني معيّن قرار داد كه با روزهاي عمرش به
سوي آن گام بر ميدارد، و با سالهاي روزگار خويش بدان نزديك
ميشود؛ تا چون واپسين گامها را بردارد و عمرش به سرآيد جان او را
بستاند و به سوي پاداش بسيار يا عذاب وحشت بار خود روان سازد ، «
تا آنان را كه بد كردهاند، به سبب كردارشان، سزا دهد، و آنان را
كه نيكي كردهاند، جزا بخشد»؛ و اين، نشانِ دادگري اوست. نامهاي
او پاك و بينقص است، و نعمتهايش بر همه آشكار، « از آنچه ميكند،
باز خواست نشود و اوست که از همگان باز خواست میکند .» .
4 - ستايش براي
خداست كه اگر در برابر آن همه نعمتِ پياپي و بخششهای پیوسته كه بر
بندگانش فرستاد، ستايش خود را به ايشان نميآموخت، از نعمتهايش
بهره ميجستند و از روزياش گشايش مييافتند و شكرانهي آن را به
جا نميآوردند.
در اين صورت، از
مرزهاي انساني برون ميافتادند و در وادي حيواني پاي مينهادند،
و آن گونه ميشدند
كه خدا در كتاب استوار خود فرمود: «آنان مثل چارپايانند، نه
بيشتر، بلكه از چارپايان نيز گمراهتر.» ستايش براي خداست كه خود
را به ما شناسانيد، و شيوهي سپاسگزاريِ از خود را به ما آموخت، و
درهاي علم به پروردگارياش را به روي ما گشود، و ما را به اخلاص
ورزيدن در توحيدِخود رهنمون ساخت، و از شك و نا باوري نگاه
داشت.
5 - ستايشی كه با
آن در حلقهي ستايشگرانش درآييم، و به ياري آن پيشي گيريم از همهي
آنان كه در طلب خشنودي و بخشايش او پيش افتادهاند. ستايشي كه به
سبب آن، تيرگيهاي برزخ بر ما آشكار، و راه رستاخيز هموار شود، ما
در پيشگاه گواهان (فرشتگان و پيامبران و امامان ـ عليهم السّلام ـ
) بلند مرتبه شويم ، « در روزي كه هر كس به سزاي خود برسد و بر
كسي ستم نرود»،
و در «روزي كه هيچ
دوستي به كار دوستِ خود نيايد و هيچ كس به ياري ديگري نشتابد ».
ستايشي نوشته شده در كارنامهي ما كه تا «اعلي علّيّين» بالا رود و
فرشتگان مقرّب خدا بر آن گواهي دهند .
6 - ستايشي كه در
روز خيره شدن چشم ها از ترس قيامت، ديدگان ما بدان روشني گيرد، و
آن گاه كه عدهّاي سيهروي گردند، ما بدان رو سپيد شويم.
ستايشي كه ما را از آتش دردناك خدا برها ند و در كنار بخششِ
هموارهاش بنشاند ستايشي كه ما را با فرشتگانِ مقرّب او همنشين
سازد، و در سراي جاويدي كه پيوسته باقي است، و در جايگاه پُر نعمتي
كه هرگز دگرگون نشود، ما را با پيامبراني كه فرستاده همدوش و همنفس
گرداند.
7-ستايش براي
خداست؛ او كه زیباییهای آفرینش را براي ما برگزيد، و روزيهاي پاك
و نيكو را به سوي ما روان گردانيد، و ما را آن چنان بر تری داد که
بر همه ی آفریدگان ، سلطه یابیم ؛ آن گونه که تمام ِ آفریدگان او
به قدرتش فر مانبردار ما هستند ، و به نیرو و عزّتش از ما اطاعت
میکنند .
8 - ستايش براي
خدایی است كه ابواب فقر و حاجت را به روی ما بسته . و ما چگونه می
توانیم سپاس گوی او باشیم ؟ نه ، هرگز نمی توانیم ! ستايش براي
خداست؛ او كه در پيكر ما ابزارهايي براي گشودن و بستنِ اندامها
نهاد، و ما را از نيروي زندگي بهرهمندي داد، و اندامهايي براي
كار و تلاش در ما پديد آورد، و از خوردنيهاي پاك و گوارا روزيمان
كرد، با فضل و بخشش خود ما را توانگر ساخت. و با نعمت خويش
سرمايهمان بخشيد.
9- آنگاه ما را به
كارهاي فرمان داد تا فرمانبرداريمان را بسنجد، پس از آن، چون از
فرمانش سرپيچيديم پس از آن، چون از فرمانش سرپيچيديم و بر مركب
محرّماتش نشستيم،در كيفر دادنِ ما عجله نكرد ، و در انتقام گرفتن
از ما شتاب نورزيد . بلكه از سَرِ بزرگواري، با رحمت خود با ما
مدارا كرد، و از روي بردباري، با مهرباني مهلتمان داد و بازگشتِ
ما را به انتظار نشست .
10 - ستايش براي
خداست كه ما را به راه توبه رهنمون گرديد، و از احسانِ او بود كه
ما بدان راه افتاديم. و اگر از نعمتهاي او به همين يك نعمت بسنده
كنيم، ، باز هم نعمت دادنش نيكو، و احسان او در حق ما بزرگ ،و
بخشش او از شمار بيرون است . آيين خداوندياش در پذيرش توبهي
پيشينيان اين گونه نبود . هر چه را تاب آن نداشتيم، از عهدهي ما
برداشت، و جز به اندازهي توا نما ن تكليف نفرمود، و ما را جز به
كارهاي آسان وا نداشت و براي هيچ يك از ما بهانهاي باقي نگذاشت.
اينك، از ما نگونبخت آن كس است كه نافرمانيِ خدا كند، و نيكبخت
آن كس كه به او روي آورَد.
11 - ستايش خدا ی
را بَسان همه ی حمد نزديكترين فرشتگانش ، و گراميترين آفريدگانش
و پسنديدهترين ستایشگرانش ، ستايشي که همانند برتری خدا بر همه
ی آفریدگان از همه ی سپاس ها برتر است .
و سپاس خدای را در
برابر نعمت هایی که به ما و گذشتگان عطا کرد و به آیندگان می بخشد
، حمدی به گستردگی آنچه علم خدا به آن احاطه دارد . و به میزان
چندین برابر هریک از آنها ؛ حمدی جاویدان تا روز قیامت . ستایشی
مرز ناپذیر ، شمارش ناپذیر، پایان ناپذیر ، مدّت نا پذیر .
12 - ستايشي كه
وسيلهاي براي رسيدن به طاعت و عفو او باشد . و سبب رضایتش ، و
وسیله ی مغفرتش ، و راهی برای بهشتش ، و رها نندهِ از عذا بش ، و
مایه ی ایمنی از خشم ا و . و پشتيباني براي فرمانبرداري، و
بازدارندهاي از نافرماني، و مددكاري بر انجام دادن فرمودههاي
او باشد. ستايشي كه با آن در جرگهي دوستدارانِ نيكبختِ او
درآييم، و در صفِ كساني باشيم كه با شمشيرهاي دشمنانش به شهادت
رسيدهاند ، بيشك، او سرپرست مؤمنان و نيكو خصال است.