دانايي ، مهارت ، زندگي
زبان و آفات آن :
5
– دروغ :
زندگي انسان ، زندگي
اجتماعي است و بدون شك « اجتماع » مهمترين عامل تحرك و پيشرفت و
يا عقب گرد و انحطاط انسانهاست . جامعه شناسان معتقدند كه انسان
بدون اجتماع همه چيز خود را از دست مي دهد . همه علوم ، دانشه ،
تكامل روحي و عواطف و هستي ، سخن گفتن و موضوعات ديگري مانند آن .
انسان در تعامل با اجتماع از طريق زبان به توانمندي ها و
مهارت هايي دست مي يابد . امروزه فن بیان و مهارت سخنوري بعنوان يك
موضوع آموزش موسسات رسمي و تحريري مطرح مي باشد كه در آنجا چگونه
سخن گفتن و بهره برداري از اين رسانه انساني را در علم ارتباط
مي آموزند .
زبان از اهميت
ويژه اي در سير تحول و تعالي و يا تنزل زندگي انسانها بر خوردار
است كه بايد مهارت بكار گيري هدفمند آن را فرا گرفت .
« زبان ترجمان دل و كليد شخصيت است »
اصول « زبان» و گفتار
از آن جهت اهميت فوق العاده در مباحث اخلاقي دارد كه زيان ترجمان
دل و نماينده ي عقل و كليد شخصيت انسان است و مهمترين دريچه اي است
كه به روح انسان گشوده مي شود.
به عبارت روشن تر
آنچه در صفحه ي روح بشر نقش مي بندد از پديده هاي فكري ، عاطفي و
احساساتي قبل از هر چيز بر صفحه زبان و در ل به لاي گفته هاي او
خودنمايي مي كند ، از اين رو است كه علماي اخلاق اهميت خاصي براي
اصلاح زبان قائل هستند و اصلاح آن را نشانه ي تكامل روح و تقويت
فضائل و ملكات برجسته ي اخلاقي مي دانند .
دراحاديث اهل بيت
عليهم السلام ، نيز اين حقيقت در ضمن بيانات كوتاه و جالبي بيان
شده است .
جمله زير كه به ترتيب
از امير المومنين عليه السلام و امام صادق عليه السلام نقل شده است
شاهد گوياي مدعا است .
1- المرو مخبؤ تحت
لسانه .
انسان زير زبان خود
پنهان است.
(نهج البلاغه ، حکمت شماره 148)
يعني نه تنها شخصيت
علمي بلكه شخصيت اخلاقي و اجتماعي و بطور كلي شخصيت انساني او زير
زبان اوست و تا سخن نگفته باشد عيب و هنرش نهفته باشد .
2- امام صادق
عليه السلام :
« لا يستقيم و ايمان
غير حتي يستقيم قلبه و لا يستقيم قلبه حتي يستقيم لسانه .» ( بحار الانوار
75/262 )
ترجمه : استقامت و
راستي ايمان ، بدون استقامت و راستي قلب ممكن نيست و آن نيز بدون
استقامت و راستي زبان وجود پيدا نخواهد كرد .
بدنبال مقالات قبل
يكي ديگر از آفات زبان را در اين شماره پي مي گيريم :
دروغ سرچشمه انواع گناهان :
صدق و راستي موجب
« پاكي عمل » و دروغ كليد « انواع گناهان » است .
ممكن است درك اين
حقيقت براي بعضي مشكل آيد كه راستي و دروغ چه اثري در ساير اعمال و
كردار انسان مي تواند بگذارد ، لذا لازم به ذكر است اين بحث با
توجه به سيره ي ائمه عليهم السلام مورد بررسي قرار گيرد و به تجزيه
و تحليل آن پرداخته شود تا چراغ هدايت گري برای كسب كمالات و دفع
رذائل اخلاقي بشود و ما راه سعادت را گم نكنيم .
امام علي (ع)
مي فرمايد : « الصدق يهدي الي البر و البر يدعوا الي الجنه .»
ترجمه : راستگويي
مردم را به نيكي هدايت مي كند و نيكي دعوت به بهشت .
امام صادق (ع)
مي فرمايد: « اذا صدق العبد قال الله : صدق و بر و ادا كذب قال
الله كذب و فجر .»
هنگامي كه بنده ي خدا
راست بگويد خداوند مي گويد: «او راست گفت و كار نيك كرد» و هنگامي
كه دروغ بگويد مي فرمايد : دروغ گفت و كار زشت انجام داد .
امام عسكري
عليه السلام مي فرمايد :
« جعلت الخبائث كلها
في بيت و جعل مفتاحها الكذب .»
تمام پليدي ها در
اطاقي قرار داده شده و كليد آن دروغ است .
از اين حديث به خوبي
بر مي آيد كه دروغ كليد تمام پليديها و زشتي هاست .
چرا انسان به دروغ
گويي دچار مي شود ؟
معمولاً انسان به
علت ضعف روحي دچار دروغ مي شود كه اين ضعف روحي خود به عوامل
متعددي بستگي دارد .
گاهي انسان به
خاطر ترس از فقر دروغ مي گويد .
گاهي از ترس اينكه
مردم از دور او پراكنده شوند و موقعيت و مقام او از دست برود دروغ
مي گويد . زماني بخاطر علاقه شديد به مال و جاه ، مقام و شهوات
ديگري زبان به دروغ مي گشايد و از اين وسيله نامشروع براي تأمين
مقصود خود كمك مي گيرد .
و گاهي تعصب هاي شديد
و حُبّ و بغض هاي افراطي سبب مي شود انسان به نفع كسي كه مورد
علاقه او است يا به زيان كسي كه مورد نفرت و كينه ي او مي باشد بر
خلاف واقع سخن بگويد .
زماني نيز براي آنكه
خود را بيش از آنچه هست بنماياند و اظهار علم و اطلاع كند در مسائل
مختلف علمي ، تاريخي و امثال آن دروغ مي گويد .
ولي در حقيقت تمام
اين صفات رذيله كه ريشه ي صفت دروغ را تشكيل مي دهند از كمبود و
شخصيت و ناتواني روحي و ضعف ايمان ناشي مي گردد .
راه درمان دروغ :
با توجه به عوامل
ايجاد دروغ راه درمان نيز نسبتاً روشن خواهد بود و بطور كلي براي
درمان اين انحراف اخلاقي بايد اهتمام ورزيد و آن را درمان كرد تا
موجب انحطاط و ساير اعمال نگردد .
1-
قبل
از هر چيز بايد دروغگويان را به عواقب دردناك و آثار سوء معنوي ،
مادي ، فردي و اجتماعي آن متوجه ساخت و با تدبير و تفكر در آيات
قرآن مجيد و سخنان پيشوايان بزرگ ديني و گفتار بزرگان درست سنجيد
كه منافع فرضي دروغ هرگز نمي تواند با آنهمه مفاسد دروغگويي برابری
نمايد .
2-
ايجاد شخصيت : با توجه به اينكه يكي از عوامل مهم رواني دروغ احساس
حقارت و كمبود شخصيت است و در حقيقت دروغ گفتن يك نوع عكس العمل
براي جبران كمبود شخصي است اگر دروغ گو احساس كند كه صاحب نيروها
و استعدادهايي در درون خود هستند كه با پرورش آنها مي تواند ارزش و
شخصيت خود را بالا ببرند ، امتيازي به توسل جستن به دروغ براي
ايجاد شخصيت جعل - قلابي در خود نمي بيند .
3-
کوشش براي تقويت پايه هاي ايمان به خد : انسان بايد به حقيقت قدرت
خدا كه مافوق تمام قدرت ها است ، توجه كند و بداند كه خداوند متعال
قادر بر حل تمام مشكلات است كه افراد ضعيف الايمان بخاطر آن به
دروغ پناه مي برند .
4-
بايد انگيزه هاي دروغ و ريشه هاي اين انحرافات اخلاقي از قبيل
طمع ، ترس ، خود خواهي ، و ... و امثال آن را خشكانيد تا دروغ
زمينه ي رشد در وجود انسان پيدا نكند.
ادامه دارد...
در شماره ي بعدي
مسأله « دروغ در موارد استثنايي و ترديد» مطرح خواهد شد. ان شاء الله