آسیب شناسی دینی

اشاره :

     اصطلاح آسیب شناسی در همه ی رشته های علوم اعم از ریاضی ، تجربی ، انسانی و کاربردی به کار گرفته شده است  ما

برآنیم به این موضوع در قلمرو دین بپردازیم .

شناخت واژه ها

الف ) آسیب شناسی

    آسیب ( اسم ) ، به معنای زیان ، خسارت ، زخم ، عیب ، رنج می باشد.1

    آسیب شناسی ، مسیر شناخت زیانها و خسارت های وارده از روی آسیب ، شناخت نوع آسیب و آثار و محل آن ، نقطه نفوذ و ایجاد تخریب و مزاحمت دشمن است . ناحیه ای که آسیب می پذیرد ، ناحیه ای است که مواظبت از آن لازم است و نیاز به توجه و مراقبت دارد و باید اقدامات ویژه ای برای ترمیم و تکمیل آن بشود .

     مثلا در آسیب پذیری یک جامعه ، بیکاری به چشم نمی خورد ، هر چه هست فعالیت یکی و انتقال دیگری است ، جامعه آسیب پذیر در حقیقت جامعه بیگانه پذیر است و از خود بیگانه می شود و در همان حال با بیگانه یگانه می شود و صفات آن را منفعلانه در خود متجلی می سازد .2

ب : دین

     واژه دین بیش از نود بار در قرآن با معانی ذیل به کار رفته است :

     جزا و پاداش ، اطاعت و بندگی ، ملک و سلطنت ، شریعت و قانون ، ملت ، تسلیم و اعتقادات و در روایات نیز با تعابیر گوناگون آمده است . آیه الله جوادی در تعریف دین می فرمایند : معنای اصطلاحی دین مجموعه ی عقاید ، اخلاق ، قوانین و مقرراتی است که برای اداره امور جامعه ی انسانی و پرورش انسانها باشد ، گاهی همه این مجموعه ، حق و گاهی همه ی آن باطل و زمانی مخلوطی از حق و باطل است. اگر مجموعه حق باشد آن را از دین حق و در غیر این صورت آن را باطل و یا التقاطی از حق و باطل می نامند . پس دینی که مجموع حق و باطل باشد دین باطل است ... دین حق ، دینی است که عقاید ، اخلاق ، قوانین و مقررات آن از طرف خدا نازل شده و دین باطل دینی است که از ناحیه ی غیر خداوند تنظیم و مقرر شده باشد. 3

 

بنابراین:

     آسیب شناسی دینی به مفهوم شناخت آسیب ها و اشکالاتی است که به اعتقادات و باورهای دینی و یا به آگاهی و معرفت دینی و علمی در یک جامعه دینی وارد می شود و یا ممکن است وارد شود.

 

پیشینه مبحث :

 شاید بتوان مدعی شد که شهید مطهری اولین کسی بود که اصطلاح آسیب شناسی دینی را وارد حوزه اندیشه دینی کرد . 4

 

زمینه ها و ابعاد آسیب شناسی

  آسیب های دینی می تواند عوامل و منشاء های گوناگون داشته باشد ولی مجموع آن در دو بُعد ظهور پیدا می کند . بُعد اول به عقاید و معرفت دین شناسان و یا مدعیان دین شناسی و بُعد دوم مربوط به عمل و رفتار دینداران و متظاهران به دین می باشد .5

 

موضوعات آسیب شناسی دینی

      در این شماره به موضوعات کلی آسیب شناسی دینی پرداخته و در شماره ی آینده به یاری خداوند دیدگاه استاد شهید مطهری را در این راستا مطرح می کنیم .

1- آسیب شناسی عقاید دینی :

شناخت آسیب ها و آفاتی است که به اصل اعتقاد و باور دینی زیان می رساند . مانند تحریف ، خرافه ، هدف قرار دادن دین به جای واسطه قرار دادن آن ، انتساب دروغ به خدا و حضرت معصومین علیهم السلام ، هدف در این نوع          آسیب شناسی ، شناخت آسیب ها و آفاتی است که به معرفت و شناخت آدمیان از دین زیان می رساند .

2- آسیب شناسی معرفت دینی :

برداشت و فهم غلط از دین و مفاهیم دینی که منجر به عمل غیر دینی دینداران می شود مانند اشتباهِ آن دسته از مدعیان دین شناسی که قائل به جدایی دین از سیاست هستند .

3- آسیب شناسی جامعه دینی:

 شناخت آفات و آسیب هایی که ممکن است یک جامعه دینی (به جهت داشتن ماهیت دینی ) بدان مبتلا شود . آفاتی همچون زهد گرایی افراطی ، ریا کاری ، توجه به ظاهر دین و ...

4- آسیب شناسی دینداری :

شناخت آسیب ها و موانعی که در عمل موجب گریز   دین باوران به خصوص نسل جوان و تحصیل کرده از دین می شود . آسیب هایی مانند القای شبهات و شیوع مفاسد اخلاقی ...

5- آسیب شناسی نهادهای دینی :

شناخت آسیب ها و آفاتی که دامنگیر نهادهای دینی  می شود . طبیعتا در صورتی که نهاد های دینی آسیب ببینند جهت گیری ه ، برنامه ها و فعالیت های آنان از اهداف اصلی فاصله می گیرد . کاهش مخاطبین ، سرخوردگی ، بیزاری ، عدم امتناع فکری ، نداشتن جاذبه های فکری و معنوی و ... از تبعات این آسیب هاست .

 

1- فرهنگ واژه نوین – دکتر محمد قریب

2- مصوبه شورای فرهنگ عمومی کشور درباره مسئله آسیب پذیری فرهنگی

3- شریعت و آیینه معرفت ، ص 93

4- علی دژاکام – معرفت دینی ص 97

5- همان