پرسش:
فلسفه خواندن سوره حمد و توحيد براي مردگان چيست؟
پاسخ:
نخست توجه به اين نكته لازم است كه ما فلسفة خيلي از احكام را نميدانيم و تنها بخشي از احكام كه فلسفه آن در روايات بيان شده، براي ما روشن است، اما در مورد پرسش، آن چه به نظر ميرسد آن است كه در اسلام فراوان سفارش شده كه به ياد مردگان باشيد و به نيّت آنها كارهاي خير انجام دهيد، زيرا آنها به شدت نيازمند هستند كه از طرف ديگران، هديهاي به ايشان فرستاده شود. در عالم خواب، بعضي اموات، به اين مطلب اشاره كردهاند كه شما زندهها، اگر استخواني كه جلو حيواني مياندازيد، ثواب آن را براي ما نيت كنيد، خداوند به ما پاداش و اجر خواهد داد.
امّا فلسفه اين كه براي اموات، سوره حمد و توحيد قرائت ميشود، دو جهت دارد: 1ـ در احاديث نقل شده از امامان معصوم: براي قرائت اين دو سوره، اجر و ثواب فراواني بيان شده است. رسول اكرم(ص) در اين باره ميفرمايد: «هر مسلماني سوره حمد را بخواند، پاداش او به اندازه كسي است كه دو سوم قرآن را خوانده و گويي به هر فردي از مردان و زنان مؤمن هديهاي فرستاده است». در روايت ديگري آمده است: «گويا همه قرآن را خوانده است.» (1)
و نيز پيامبر اكرم(ص) به جابر فرمود: «آيا به تو تعليم ندهم افضل سورهاي كه در قرآن نازل شده؟ عرض كرد: آري! پدر و مادرم به فدايت باد به من تعليم فرما، پيامبر سوره حمد كه ام الكتاب است را به او آموخت، سپس اضافه فرمود: اين سوره شفاي هر دردي است، مگر مرگ.» (2)
در مورد سورة توحيد نيز، روايات فراواني از امامان معصوم: وارد شده، كه قرائت آن، ثواب يك سوم قرائت قرآن را دارد. رسول خدا در اينباره ميفرمايد: «كسي كه قُل هو الله را يك بار بخواند، گويا يك سوم قرآن را قرائت كرده و اگر دو مرتبه بخواند، گويا دو سوم قرآن را خوانده و اگر سه مرتبه بخواند، مانند اين است كه همة قرآن را قرائت كرده.» (3)
هم چنين آن حضرت در روايت ديگر ميفرمايد: «كسي كه به قبرستان عبور كند و يازده مرتبه قل هو الله، بخواند و ثواب آن را براي مردگان هديه كند، به عدد مردگاني كه در آن جا مدفون هستند، خدا به او اجر ميدهد» (4) بنابراين، با توجّه به اجر و پاداش فراواني كه براي قرائت اين دو سوره بيان شده، بيشتر براي مردگان نيز اين دو سوره قرائت ميشود. هم چنین:
1. سوره حمد و توحيد، از جمله سورههايي است كه همة مردم به قرائت آن آشنا هستند، چون هر مسلماني در نمازهاي روزانه، اين دو سوره را قرائت ميكند، بنابراين، در مجالس ختم، وقتي بخواهند براي مردهاي، قرآن قرائت كنند، ميگويند فاتحهاي قرائت كنيد; بديهي است كه افراد كمي به بقيه سورههاي قرآن آشنا هستند.
2. ممكن است فلسفه قرائت اين دو سوره براي مردگان، به علت عظمت اين دو سوره در بين بقيه سورههاي قرآن باشد. رسول اكرم(ص) دربارة سوره حمد ميفرمايد: «قسم به كسي كه جان من به دست او است، خداوند نه در تورات و نه در انجيل و نه در زبور و نه حتي در قرآن، مثل اين سوره را نازل نكرده است و اين ام الكتاب است». اين سوره فهرستي از مجموع محتواي قرآن است كه بخشي از آن توحيد و شناخت صفات خدا و بخشي ديگر دربارة معاد و رستاخيز و قسمتي ديگر در مورد هدايت و گمراهي كه جدا كننده مؤمنان و كافران است سخن ميگويد.(5)
بايد توجه داشت كه قرائت قرآن براي مردگان، ضمن اين كه اجر فراواني براي مرده دارد و دري از رحمت به روي او گشوده ميشود، مهمتر از آن اثري است كه براي خواننده ميتواند داشته باشد، كه از خواندن آن درس زندگي بياموزد./ح
---
پی نوشت ها:
1. مجمع البيان، شيخ طبرسي; ج 1، نشر دار الفكر.
2. همان.
3. تفسير نور الثقلين، الحويزي، ج 5، نشر دار الكتب الاسلامية، ص 702.
4. همان.
5. تفسير نمونه، آيت الله مكارم شيرازي و ديگران، ج 1، نشر دار الكتب الاسلامية، ص 3.
|