بسم الله الرحمن الرحیم
ذکر مبارک ـ درس 29 ـ سوره بقره آیات 187 تا 189 ـ جزء دوم
آیه 187
أُحِلَّ لَكُمْ لَيْلَةَ الصِّيامِ الرَّفَثُ إِلى نِسائِكُمْ هُنَّ لِباسٌ لَكُمْ وَ أَنْتُمْ لِباسٌ لَهُنَّ عَلِمَ اللَّهُ أَنَّكُمْ كُنْتُمْ تَخْتانُونَ أَنْفُسَكُمْ فَتابَ عَلَيْكُمْ وَ عَفا عَنْكُمْ فَالْآنَ بَاشِرُوهُنَّ وَ ابْتَغُوا ما كَتَبَ اللَّهُ لَكُمْ وَ كُلُوا وَ اشْرَبُوا حَتَّى يَتَبَيَّنَ لَكُمُ الْخَيْطُ الْأَبْيَضُ مِنَ الْخَيْطِ الْأَسْوَدِ مِنَ الْفَجْرِ ثُمَّ أَتِمُّوا الصِّيامَ إِلَى اللَّيْلِ وَ لا تُبَاشِرُوهُنَّ وَ أَنْتُمْ عاكِفُونَ فِي الْمَساجِدِ تِلْكَ حُدُودُ اللَّهِ فَلا تَقْرَبُوها كَذلِكَ يُبَيِّنُ اللَّهُ آياتِهِ لِلنَّاسِ لَعَلَّهُمْ يَتَّقُونَ
در شبِ روزهایی كه روزهدار هستید، آمیزش با زنانتان برای شما حلال شد. آنان برای شما پوشش [معنوی] و شما هم برای آنان پوشش [معنوی] هستید، خدا میدانست كه شما [پیش از حلال شدن این كار] به خود خیانت میكردید، پس توبة شما را پذیرفت و از شما درگذشت. اكنون [آزاد هستید كه] با آنان آمیزش كنید و آنچه را خدا [در این كار] برای شما مقرّر داشته [از ثواب، پاكدامنی از آلودگی و فرزند شایسته] از او بخواهید. و بخورید و بیاشامید تا رشتة سپید صبح از رشتة سیاه شب برای شما آشكار شود؛ سپس روزه را تا شب به پایان برید. و در حالی كه در مساجد معتكف هستید با زنان آمیزش نكنید. اینها حدود خداست، به آنها نزدیك نشوید. خدا این گونه آیاتش را برای مردم بیان میكند تا [از مخالفت اوامر و نواهی او] بپرهیزند.
واژه: یَتَبَیَّنَ: آشکار شود. اِبتَغوا: طلب کنید.
1ـ تخفیف برای روزهداران:
در آغاز نزول حکم روزه، مسلمانان تنها حق داشتند قبل از خواب شبانه، غذا بخورند و چنانچه کسی در شب به خواب میرفت و سپس بیدار میشد، خوردن و آشامیدن بر او حرام بود. همچنین در آن زمان، آمیزش با همسران در شبهای ماه رمضان نیز تحریم شده بود. شاید این حکم، آزمایشی برای مسلمانان و وسیلهای برای آماده کردن آنها برای پذیرش احکام روزه بود. «خوّات بن جُبَیر» که پیرمرد ضعیفی از انصار بود، روزی هنگام افطار وارد خانه شد. همسرش خواست برای افطار او غذایی حاضر کند که او از شدّت خستگی به خواب رفت. وقتی بیدار شد، گفت: «من دیگر حقّ افطار ندارم و با همان حال، شب را سپری کرد». صبح روز بعد ـ در حالی که روزهدار بود ـ برای حفر خندق در جنگ احزاب حاضر شد. در اثنای کار به دلیل ضعف زیاد، بیهوش به زمین افتاد. پیامبر از مشاهدة حال او متأثّر شد. از طرف دیگر، برای برخی از جوانان مسلمان نیز مشکل بود که در شبهای ماه رمضان با همسران خود آمیزش نکنند. در این هنگام، این آیه نازل شد و به مسلمانان اجازه داد که در شبهای ماه رمضان غذا بخورند و با همسران خود آمیزش داشته باشند.
2ـ لباسی زیبا برای هم:
این آیه، زن و شوهر را به لباس برای یکدیگر تشبیه کرده است؛ زیرا:
اول: لباس مانع از آسیب است. ازدواج نیز، سبب صیانت از گناه و حفاظت از نگاه آلوده است.
دوم: لباس عیوب انسان را مىپوشاند و آبرو را حفظ مىكند. زن و شوهر نیز، باید عیوب هم را بپوشانند و آبروی اجتماعی یكدیگر را حفظ كنند.
سوم: لباس، انسان را از گرما و سرما و... حفظ مىكند. زن و شوهر نیز، باید در حوادث تلخ و شیرین زندگى، موجبات دلگرمی هم را فراهم كنند.
چهارم: میان لباس و كسى كه آن را پوشیده، رابطهای تنگاتنگ و صمیمى است كه بیگانه در آن راه ندارد. رابطة زوجین نیز، باید چنین باشد تا بیگانهاى به درون زندگى آنان راه نیابد كه به اسرارشان پىبرده و احیانًا فتنهگری كند.
پنجم: انسان پوشیدن لباس آلوده و وصلهدار را خوش ندارد. در انتخاب همسر نیز، باید چنین دقت هایی اعمال شود.
ششم: لباس مایة آرامش انسان است. زن و شوهر نیز، موجب آرامش یكدیگرند.
هفتم: لباس مایة زینت و افتخار انسان است. زن و شوهر نیز، باید زینت یكدیگر باشند.
3ـ قوانین قابل دسترس اسلام:
يكى از امتيازات قوانين اسلام اين است كه دستورات آن بر طبق مقياسهاى طبيعى قرار داده شده است زيرا مقياسهاى طبيعى وسيلهاى است كه در اختيار همگان قرار دارد و گذشت زمان اثرى بر آن نمىگذارد. اما به عكس مقياسهاى غير طبيعى در اختيار همه نيست حتى در عصر ما هنوز همة مردم نتوانستهاند از مقياسهاى جهانى استفاده كنند.
به همین دلیل مىبينيم اسلام مقياس را گاهى وجب، گاهى گام و گاهى بند انگشتان و گاهى طول قامت و در مورد تعيين وقت، غروب آفتاب و طلوع فجر و گذشتن خورشيد از نصفالنهار و رؤيت ماه قرار داده است.
و از اين جا امتياز ماههاى قمرى بر شمسى روشن مىشود، ماههاى قمرى براى همه قابل مشاهده است در حالى كه ماههاى شمسى را فقط منجمان با وسايلى كه دارند تشخيص مىدهند.
پیام اول: رعایت حیا و عفت در سخن، از ویژگىهاى قرآن است. «الرَّفَثُ» به معناى سخن گفتن پیرامون مسائل زناشویى است كه در آیه، كنایه از آمیزش است.
این حیا را ما هم باید در سخن گفتن و روابط اجتماعی از قرآن بیاموزیم.
پیام دوم: باید فاصلة خود را با گناه زیاد کرده و روی مرز حلال و حرام راه نرویم، حتی از شبهات نیز باید دوری کرد. «فَلا تَقرَبُوها»
آیه 188
وَ لا تَأْكُلُوا أَمْوالَكُمْ بَيْنَكُمْ بِالْباطِلِ وَ تُدْلُوا بِها إِلَى الْحُكَّامِ لِتَأْكُلُوا فَريقاً مِنْ أَمْوالِ النَّاسِ بِالْإِثْمِ وَ أَنْتُمْ تَعْلَمُونَ
و اموالتان را در میان خود به صورت نامشروع مخورید. و آن را بهعنوان رشوه به سوی حاكمان و قاضیان سرازیر نكنید تا بخشی از اموال مردم را [با تكیه بر حكم ظالمانه آنان] به گناه و معصیت بخورید، در حالی كه [زشتی كارتان را] میدانید. (188)
واژه: تُدلُوا بِها: میاندازید، رشوه میدهید. («دَلو» به معنای «ظرف آبكشى» و «اِدلاء» به معنای انداختن ظرف به چاه برای برداشتن آب است. این تعبیر، کنایه از دادن رشوه است؛ گویا رشوه دهنده مالی را برای حاکم میاندازد تا بهرة بهتری از آن ببرد.)
4ـ رشوه؛ گناهی بزرگ و پلید:
این آیه مؤمنان را از گرفتن مالهایی که از راه حرام به دست میآید، نهی میکند. یکی از این راهها، رشوه دادن به حاکمان برای دستیابی به منافع شخصی است. رشوه، از بزرگترین و زشتترین گناهان کبیره است. در حدیثی از پیامبر اکرم صلیاللهوعلیهوآلهوسلم میخوانیم: «خداوند، رشوهگیرنده و رشوه دهنده و آن کسی را که واسطة آن دو است، لعنت کرده است». البته اهل رشوه، آن را در لابلای عناوینی هم چون هدیه، تعارف، حقّحساب، حقالزحمه، اَنعام و... پنهان میکنند، ولی این تغییر نامها تغییری در ماهیت رشوه نمیدهد.
یکی از فرمانداران منصوب پیامبر که رشوهای در قالب هدیه پذیرفته بود در پاسخ توبیخ پیامبر گفت: «آن چه گرفتم هدیه بود!» حضرت فرمود: «اگر در خانه بنشینی و از طرف من فرماندار نباشی، آیا باز هم مردم به شما هدیه میدهند؟!» سپس دستور داد آن مال را از او گرفتند و او را هم از کار برکنار کرد.
پیام اول: مالكیّت باید از راه صحیح باشد؛ مانند: صید، تجارت، زراعت، صنعت، ارث، هدیه و مانند آن، ولى تصرف از طریق باطل و رشوه ایجاد مالكیّت نمىكند. «لا تَأكُلُوا اَموالَكُم بَینَكُم بِالباطِلِ»
پیام دوم: جامعه در حكم پیكر واحد است. «اَموالَكُم ... بَینَكُم»
آیه 189
يَسْئَلُونَكَ عَنِ الْأَهِلَّةِ قُلْ هِيَ مَواقيتُ لِلنَّاسِ وَ الْحَجِّ وَ لَيْسَ الْبِرُّ بِأَنْ تَأْتُوا الْبُيُوتَ مِنْ ظُهُورِها وَ لكِنَّ الْبِرَّ مَنِ اتَّقى وَ أْتُوا الْبُيُوتَ مِنْ أَبْوابِها وَ اتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ
از تو دربارة هلالهای ماه میپرسند، بگو: آنها وسیلة تعیین اوقات [برای امور دنیایی و نظام زندگی] مردم و [تعیین زمان مراسم] حج است. و نیكی آن نیست كه به خانهها از پشت آنها وارد شوید، [چنان كه اعراب جاهلی در حال احرام حج از پشت دیوار خانة خود وارد میشدند] بلكه نیكی [روش] كسی است كه [از هر گناهی] میپرهیزد. و به خانهها از درهای آنها وارد شوید؛ و از خدا پروا كنید تا رستگار شوید. (189)
واژه: مَواقیت: وقت یا مكانی كه براى عملى معین شده است؛ مانند مواقیت حجّ كه مكانهایى است براى احرام بستن. (جمع میقات)
ظُهور: پشتها. (جمع ظَهر)
5ـ با تقواها، الگو هستند:
خداوند نيكي را با معرفي سيره و سيماي نيكان تعريف ميكند و ميفرمايد كه برّ، انسانهاي با تقوايند و محور نيكي در مسائل اعتقادي، اخلاقي، عملي، اجتماعي و اقتصادي تقواست. راز تعريف نيكي بدين روش، آن است كه شناخت نيكي از سيره و سيماي نيكان، عامل هدايت و ارشاد به نيك شدن است كه از اهداف قرآن است؛ اما صرف فهم معناي نيكي، كاري علمي محض و كم سود است.
6ـ رسوم جاهلی ممنوع:
مبارزه با سنّت و بدعتهاي غلط جاهلي رايج در ميان مشركان، از برنامههاي اصلي قرآن كريم است. یکی از این رسوم خرافی جاهلیّت در مورد حج، این بود که وقتی لباس احرام به تن داشتند، از درِ معمولی خانه وارد نمیشدند؛ بلکه پشت خانة خود، شکافی ایجاد کرده و فقط از آن جا وارد میشدند. این آیه نازل شد و این خرافات جاهلی را ردّ کرد.
7ـ هدف وسيله را توجيه نميكند
جمله «وَ أتُوا البُيوتَ مِن أبوابِها»، بيان اين اصل جامع و كلي است كه هر كاري را بايد از راه خاصّ آن وارد شد و بيراهه نرفت. راه ورود انسان به كارها مسير مشروع آن است و راه نامشروع، هرچند به حسب ظاهر سهل و سريع باشد، بيراهه است و بايد از آن پرهيز شود، چون هرگز هدف وسيله را توجيه نميكند و انسان از راه گناه به مقصد نميرسد.
8ـ اهل بیت؛ ابواب وصول به درگاه حق:
امام باقر علیهالسلام فرمود: «آل محمّد (ص) درها و راه هاى خدا و دعوت كنندگان بهسوى بهشت و رهبرى كنندگان به آن تا روز قیامت هستند».
امیر مؤمنان على علیهالسلام نیز فرمود: «همانا خداوند براى دانش، اهلى قرار داده و بر بندگان اطاعت از آن ها را واجب كرده؛ آن جا كه فرموده است: «و به خانهها از درهاى آن وارد شوید و منظور از خانهها، همان خانههاى علم است كه خدا آن را در پیامبران به ودیعت گذارده و درهاى آن ها همان اوصیاء هستند».
آیه 190 به دلیل ارتباط موضوعی با آیات بعدی، در درس بعد قرار داده شده است
سؤالات پژوهشی
1. قرار گرفتن عبارت «وَ أتُوا البُیُوتَ مِن اَبوَابِهَا» در میان دوبار فرمان به تقوا، چه نکته ای را می رساند؟ (المیزان)
2. جملة «ثُمَّ اَتِمُّوا الصِّیامَ اِلَى اللَّیلِ» چه نکتة فقهی را می رساند؟ (المیزان)
3. فایدة ماه های قمری نسبت به ماه های شمسی چیست؟ (کوثر، نمونه)
سؤالات چهار گزینهای
1ـ کدام گزینه جمع کلمه «میقات» است؟
الف) مقوتون
ب) مواقیت
ج) میقاتهم
د) موقوت
2ـ کدام گزینه از دلایل تشبیه زن و شوهر به لباس برای یکدیگر نیست؟
الف) میان لباس و كسى كه آن را پوشیده، رابطهای تنگاتنگ و صمیمى است كه بیگانه در آن راه ندارد
ب) لباس مایة زینت و افتخار انسان است. زن و شوهر نیز، باید زینت یكدیگر باشند
ج) انسان پوشیدن لباس آلوده و وصلهدار را خوش ندارد. در انتخاب همسر نیز، باید چنین دقت هایی اعمال شود.
د) لباس از دوخت و استحکام محکمی برخوردار است و ازدواج نیز باید از چنین استحکامی برخوردار باشد.
3ـ راز اینکه خداوند میفرماید: « برّ (نیکی) انسانهای با تقوا هستند» چیست؟
الف) وقتی انسانی با تقوا باشد نیکی ملکه او و از صفات او میشود
ب) منظور این است که انسانهای با تقوا هر کاری انجام دهند کار نیک است
ج) شناخت نيكي از سيره و سيماي نيكان، عامل هدايت و ارشاد به نيك شدن است
د) نیکی همان تقوا و تقوا همان نیکی است
4ـ کدام آیه با حدیث زیر مرتبط است؟
امیر مؤمنان على علیهالسلام فرمود: «همانا خداوند براى دانش، اهلى قرار داده و بر بندگان اطاعت از آن ها را واجب كرده...».
الف) وَ ابْتَغُوا ما كَتَبَ اللَّهُ لَكُمْ وَ كُلُوا وَ اشْرَبُوا حَتَّى يَتَبَيَّنَ لَكُمُ
ب) وَ ابْتَغُوا إِلَيْهِ الْوَسيلَةَ وَ جاهِدُوا في سَبيلِهِ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ
ج) وَ لَيْسَ الْبِرُّ بِأَنْ تَأْتُوا الْبُيُوتَ مِنْ ظُهُورِها وَ لكِنَّ الْبِرَّ مَنِ اتَّقى وَ أْتُوا الْبُيُوتَ مِنْ أَبْوابِها
د) وَ سيقَ الَّذينَ اتَّقَوْا رَبَّهُمْ إِلَى الْجَنَّةِ زُمَراً حَتَّى إِذا جاؤُها وَ فُتِحَتْ أَبْوابُها
5ـ کدام گزینه پیام آیه 188 سوره بقره در عبارت «لا تَأكُلُوا اَموالَكُم بَینَكُم بِالباطِلِ» است؟
الف) تصرف از طریق باطل و رشوه ایجاد مالكیّت نمىكند
ب) فاصلة خود را با گناه زیاد کرده و روی مرز حلال و حرام راه نرویم
ج) برای هر کاری باید از راهش وارد شد
د) هر سه مورد
نکته: برای اجرای کامل و بدون نقص پاورپونت های نورمبین از powerpoint 2013 به بالا استفاده کنید.
|