مراکز مطالعاتی تخصصی نقش مهمی در تدوین و تبیین راهبردهای بین المللی و منطقه ای کاخ سفید داشته اند. به طوری که این مراکز فکری توانسته اند کار حوزه تصمیم گیری ایالات متحده را در اتخاذ سیاست های خارجی به حداقل ممکن برسانند. یکی از این مراکز، مرکز مطالعات خاورمیانه می باشد. لذا در این نوشتار سعی شده تا با بررسی شکل گیری و عملکرد این مرکز فکری نقش آن در حوزه تصمیم سازی راهبردهای خاورمیانه ای کاخ سفید مورد تحلیل و کنکاش قرار گیرد.
پیشینه تأسیس مرکز مطالعات خاورمیانه
مرکز مطالعات خاورمیانه (The middle East Institute) توسط پورفسور جورج کمپ کیزر و کریستین هرتر، وزیر اسبق امور خارجه آمریکا در سال ۱۹۴۶میلادی تأسیس شد.
بعداز اتمام جنگ جهانی دوم و با شروع قدرت طلبی ایالات متحده، منطقه راهبردی خاورمیانه در رأس سیاست های بین المللی کاخ سفید قرار گرفت. بر این اساس ، مطالعات و پژوهش درخصوص منطقه خاورمیانه ضرورت جدی یافت. مرکز مطالعات خاورمیانه که جدیدالتأسیس بود، مورد توجه حوزه تصمیم گیری کاخ سفید قرارگرفت.
این مرکزپژوهشی به عنوان یکی از قدیمیترین اتاق های فکری آمریکا، به طوراختصاصی تمرکز تحقیقاتی خودرا بر روی تحولات سیاسی، اجتماعی، تاریخی و فرهنگی خاورمیانه قرار داد.
اهم فعالیت های مرکز مطالعات خاورمیانه
مرکز پژوهشی خاورمیانه با ارائه تحلیل های راهبردی در خصوص مسائل منطقه، نقش مهمی در طراحی و تدوین سیاست های خاورمیانه ای کاخ سفید برعهده داشته است.ریاست فعلی این مرکز مطالعاتی بر عهده «وندی چمبرلین» و «ویچ فولر» می باشد.
با توجه به جایگاه راهبردی این مرکز در حوزه تصمیم گیری کاخ سفید، مدیران مرکز مطالعات خاورمیانه مهم ترین وظیفه خود را بر پایه دانش و شناخت عمیق منطقه راهبردی خاورمیانه قرار داده اند. برلین اساس این مرکز پژوهشی حوزه مطالعاتی خود را به لحاظ جغرافیای سیاسی، از مراکش تا پاکستان و آسیای مرکزی تعریف کرده اند.
مرکز مطالعات خاورمیانه، ارتباط گسترده ای با کنگره آمریکا دارد به طوری که سیاستمداران و سناتورهای کهنه کار کنگره از اعضای فکری این مرکز راهبردی هستند و پروژه های مطالعاتی آن را مدیریت می کنند.
همچنین گفته می شود این مرکز فکری دارای روابط عمیقی با لابی های صهیونیستی و مراکز فکری آنها دارد به گونه ای که موضوعات مطالعاتی این مرکز در منطقه و همچنین نحوه ارتباط گیری با کارشناسان و محافل سیاسی و پژوهشی خاورمیانه توسط سیاستمداران صهیونیستی تدوین ومدیریت می شود .
مرکز راهبردی خاورمیانه برنامه های تحقیقاتی خود را بر اساس پازل راهبردهای خاورمیانه ای کاخ سفید، به موضوعاتی چون بررسی و ریشه یابی درگیری های منطقه، مسایل و تحولات اقتصادی، تمرکز بر مسایل برخی کشورهای مهم منطقه از جمله ایران، عربستان سعودی، عراق، لبنان و ترکیه، ظرفیت سازی گسترش روابط آمریکا در منطقه، بررسی ابعاد روابط اسرائیل : اعراب، امنیت در خلیج فارس، تحولات و مسائل نفتی منطقه خصوصاً حوزه خلیج فارس، بررسی سیستم های نظامی و تجهیزات تسلیحاتی کشورهای خاورمیانه ،ترویج اقتصاد بازار آزاد در منطقه خاورمیانه، بررسی چگونگی پیاده سازی پروژه دولت : ملت سازی در خاورمیانه، ایجاد تکثر فرهنگی در خاورمیانه، بررسی تحولات سیاسی، اجتماعی، شناخت فرهنگ و ریشه های آن در جوامع مختلف منطقه، شناسائی گروه ها و فرقه های دینی خصوصاً اسلامی، شناخت و بررسی جریانات فکری در خاورمیانه ، شناسائی احزاب و جریانات سیاسی کشورهای مختلف منطقه، نوسازی سیاسی و اجتماعی در منطقه، بررسی نقش زنان در تحولات سیاسی و اجتماعی، ترویج سکولاریسم و دموکراسی سازی، چگونگی راه اندازی شبکه های مدنی در جوامع مختلف منطقه، سیاسی کردن گروه های جهادی در منطقه و… تقسیم بندی کرده است. شناسایی و ارتباط گیری با سیاستمداران و تحلیلگران سکولار خاورمیانه یکی از کارکردهای دیگر این مرکز فکری می باشد. گذشته از موضوعاتی که گفته شد، مرکز مطالعات خاورمیانه تمرکز مطالعاتی جدی بر روی مسائل فرهنگی و دینی منطقه دارد به طوری که این مرکز تحقیقات گسترده و عمیقی بر روی جریانات فرهنگی و فکری، دینی دارد. گفته می شود که تحلیل ها و گزارش های راهبردی این مرکز نقش بسزایی در فهم و تبیین سیاست های منطقه ای تصمیم گیران کاخ سفید داشته است.
این مرکز فکری هر ساله کنفرانس های سالانه برگزار می کند که در آن سیاستمداران و کارشناسان آمریکایی به همراه اساتید و تحلیلگران برجسته خاورمیانه شرکت می کنند و در خصوص تحولات مهم خاورمیانه بحث و گفتگو می کنند که ما حصل این کنفرانس ها پیش درآمدی برای حوزه تصمیم گیری کاخ سفید می باشد.
همچنین یکی دیگر از فعالیت های مهم مرکز مطالعات خاورمیانه انتشار کتب، انواع فصلنامه های راهبردی، گزارش های تحلیلی، بولتن های خبری و… می باشد. از مهمترین این نشریات می توان به «ژورنال خاورمیانه» که از سال ۱۹۴۷منتشر شده و مقالاتی از سیاستمداران و کارشناسان برجسته آمریکایی در حوزه های مطالعاتی مختلف منطقه در آن درج می شود که در سطح نهادهای دولتی و محافل دانشگاهی آمریکا توزیع می شود. «بولتن ماهانه خبری خاورمیانه» یکی دیگر از نشریات تأثیرگزار این مرکز مطالعاتی است که از سال ۱۹۵۰ میلادی منتشر شده و در اختیار سیاستمداران کنگره و کاخ سفید قرار می گیرد.
یکی دیگر از برنامه های مهم و راهبردی این مرکز، دپارتمان آموزش زبان های مختلف خاورمیانه می باشد که از سال ۱۹۷۲ میلادی راه اندازی شده است. امروزه در این دپارتمان آموزشی زبان هایی چون فارسی، عربی، عبری، ترکی و… تدریس می شود.
برنامه آموزشی «پرورش رهبران آینده»، یکی دیگر از فعالیت های مطالعاتی مرکز مطالعاتی خاورمیانه است که در راستای تربیت نسل جدید رهبران آینده آمریکا صورت می گیرد. در برنامه فوق جوانان آمریکایی با سطوح علمی کارشناسی ارشد و دکتری شرکت کرده و در دوره های آموزشی مختلف از آموخته ها و تجربیات اساتید برجسته و همچنین سیاستمداران کهنه کار آمریکایی بهره می گیرند. همچنین در این برنامه در راستای تربیت و مهره چینی در نظام های سیاسی خاورمیانه، از دانشجویان و کارشناسان جوان کشورهای مختلف منطقه برای شرکت در دوره های آموزشی استفاده می شود.
کتابخانه و مرکز جمع آوری و آرشیو «جورج کمپ تیزر» یکی دیگراز کارکردهای قابل توجه مرکز مطالعات خاورمیانه است که از سال ۱۹۴۶ میلادی راه اندازی شده است. گفته می شود این کتابخانه بعد از کتابخانه مرکزی کنگره، غنی ترین منبع اسنادی انگلیسی در حوزه مطالعاتی خاورمیانه می باشد. به طوری که کتب، مقاله ها و اسناد این کتابخانه مورد استفاده سیاستمداران و مدیران سرویس های اطلاعاتی و امنیتی امریکا قرار می گیرد.
مرکز مطالعات خاورمیانه با بیش از ۶۰ سال سابقه کاری با برگزاری سمینارها و کنفرانس های متعدد توانسته است با گردهم جمع کردن مقامات دولتی، دیپلمات های کهنه کار، اساتید و دانشمندان و روزنامه نگاران آمریکایی تبدیل به یک هسته فکری برای تصمیم گیران کاخ سفید شده است.
همچنین قابل ذکر است که برخی شرکت های بزرگ آمریکایی نظیر شرکت نفتی «شل»، General Dynamics Exon mobil Fluor valmont و… از حامیان جدی این موسسه مطالعاتی می باشند.
موسسات مطالعاتی وابسته
یکی از سیاست های مرکز مطالعاتی خاورمیانه راه اندازی دفاتر پژوهشی در کشورهای با اهمیت منطقه می باشد. هرچند که این دفاتربه ظاهر کار پژوهشی و تحقیقاتی انجام داده و تحولات مختلف کشور مورد هدف را بررسی و گزارش های تحلیلی مربوطه را برای مقامات کاخ سفید ارسال می کنند، اما در حقیقت این دفاتر در خاورمیانه به عنوان بازوان اطلاعاتی دولت آمریکا فعالیت می کنند.
مرکز مطالعاتی خاورمیانه دارای چندین مرکز رسمی پژوهشی و تحقیقاتی است که مهم ترین آنها عبارتند از : مرکز مطالعات پاکستان (The center for Pakistan studies)، این موسسه فعالیت خود را برروی بررسی جریانات و احزاب سیاسی و همچنین شناخت و تبیین مسائل فرهنگی و گروهها و فرق اسلامی متمرکز کرده است. از دیگر فعالیت های این موسسه همکاری و تعامل با گروههای سیاسی، محافل دانشگاهی، روزنامه نگاران و رسانه های جمعی پاکستان می باشد. همچنین «تریبون آنلاین» موسسه مطالعات از طرفی، نشریات، روزنامه ها و برنامه های تلویزیونی پاکستان رابه طور آنلاین در اختیار مقامات و مردم آمریکا قرار می دهد و از طرفی مجموعه انتشارات دولتی، آگهی های کمک ها و بورسیه های تحصیلی و اسناد را در فضای سایبری پاکستان منتشر می کند؛ مرکز مطالعات ترکیه (The center for Turkish Studies) که یک موسسه پژوهشی غیر رسمی مستقل است که برروی مسائل سیاسی، اقتصادی و اجتماعی ترکیه تمرکز مطالعاتی دارد. از دیگر برنامه های این موسسه تعامل علمی با محافل دانشگاهی ترکیه در زمینه تاریخ، فرهنگ و ریشه های دینی این کشور می باشد؛ مرکز فرهنگی سلطان قابوس (The sultan Qaboos cultural center) که دفتر مرکزی آن در واشنگتن دی سی می باشد. این موسسه که از سال ۲۰۰۵ احداث گردیده است، تمرکز فعالیت خود را برروی ارتباط فرهنگی میان آمریکا و عمان و دیگر کشورهای حوزه راهبردی خلیج فارس قرار داده است. به نوعی این موسسه فرهنگی اجرای سیاست های کاخ سفید در حوزه دیپلماسی عمومی و فرهنگی را در حوزه خلیج فارس بر عهده دارد.
روند تاریخی عملکرد مرکز مطالعات خاورمیانه
مرکز مطالعات خاورمیانه در سال ۱۹۵۳اولین دوره آموزشی زبان های منطقه خاورمیانه را برای کارشناسان برگزار نمود. به طوری که در سال ۱۹۷۲توانست یک دپارتمان تخصصی آموزش زبان های مهم منطقه خاورمیانه از جمله فارسی، عربی، عبری و ترکی را دایر کند. در سال ۲۰۰۵، دپارتمان زبان و مطالعات منطقه ای از دولت آمریکا مجوز ملی دریافت کرد.
در سال ۱۹۹۹، این موسسه مطالعاتی یک هسته مرکزی تحقیقی در خصوص خاورمیانه تشکیل داد که عمده سیاستمداران کنگره و کاخ سفید و دیپلمات های کهنه کار آمریکایی که در منطقه فعالیت داشتند در آن مشارکت داشتند و در راستای تدوین راهبردهای آمریکا در خاورمیانه سیمینارهایی را برگزار می کردند که نتایج آن در حوزه تصمیم سازی کاخ سفید به طور جدی موثر بوده و هست. به طوری که گفته می شود برنامه تحقیقاتی توسعه انسانی که خمیرمایه طرح خاورمیانه بزرگ بود توسط این مرکز فکری انجام شد.این موسسه همچنین یکی از مراکز مطالعاتی برنامه های سیاست دیپلماسی عمومی ایالات متحده در خاورمیانه بوده و از سال ۲۰۰۵، اجرای راهبرد دیپلماسی فرهنگی کاخ سفید در منطقه را برعهده دارد.
همچنین یکی از برنامه های این مرکز مطالعاتی، نوسازی سیاسی و اصلاح فرهنگی و اجتماعی در کشورهای خاورمیانه در راستای طرح خاورمیانه بزرگ می باشد که از سال ۲۰۰۳به طور جدی از سوی این مرکز پیگیری می شود.
مرکز مطالعات خاورمیانه بر روی مسائل ایران تمرکز جدی دارد که مدیریت میز ایران در این مرکز برعهده «مهرزاد بروجردی» می باشد. این مرکز فکری به صورت مستمر گزارش های راهبردی در خصوص تحولات اجتماعی و فرهنگی ایران به مقامات کاخ سفید ارائه می دهد. همچنین میز ایران مرکز مطالعات خاورمیانه، فعالیت های سیاست خارجی، اقتصادی و نظامی ایران را رصد کرده و با تهیه گزارشات تحلیلی، دورنمایی از وضعیت ایران را برای حوزه تصمیم گیری ایلات متحده مشخص می کند. همچنین گفته می شود این مرکز در چند ساله اخیر تلاش کرده است تا با جریانات سکولار در ایران رابطه برقرار نماید که انتشار فصلنامه خاورمیانه به زبان فارسی و برگزاری سمینارهای مختلف و دعوت از برخی عناصر خارج نشین اصلاح طلب بخشی از فعالیت های این مرکز در این خصوص بوده است.
مجید زاد بود
http://www.psyop.ir