تاكنون در مورد آثار قلمی و تالیفات حضرت امام خمینی - رضوان الله تعالی علیه - مطالب زیادی گفته یا نوشته شده است؛ اما پیش از ورود در اصل موضوع چند مطلب را یادآور میشویم:
مطلب اول: حضرت امام خمینی (س) در سال 1340 ق. یعنی سالی که وارد قم شدند تا سال 1355 ق. یعنی سال رحلت مرحوم حاج شیخ عبدالكریم حائری یزدی (ره) از محضر درس اساتید بزرگی استفاده كردند برخی از اساتید ایشان عبارتند از:
1- حاج میرزا جواد ملكی تبریزی، مولف كتاب اسرار الصلاه و غیره متوفای 1343ق.
2- آقا میرزا سیدعلی یثربی كاشانی كه از سال 1341 ق. تا 1347 ق. در قم بودند.
3- حاج میرزا ابوالحسن رفیعی قزوینی، صاحب شرح دعای سحر كه از سال 1341 ق. تا 1349 ق. در قم بودند.[1]
4- آقا شیخ محمدرضا مسجد شاهی، صاحب وقایه الاذهان كه در سالهای 1344- 1346 ق. در قم بودند.
5- آقا میرزا محمدعلی شاه آبادی، صاحب رشحات البحار كه در سالهای 1347-1354 ق. در قم بودند و امام خمینی در تمام این هفتسال از ایشان استفاده میكرده است.
6- حاج شیخ عبدالكریم حائری یزدی، موسس حوزه علمیه قم و صاحب كتاب دررالفوائد كه امام خمینی از حدود سال 1345 تا 1355 ق. از درس فقه و اصول ایشان بهره میبردهاند.
مطلب دوم:
تالیفات امام خمینی (س) در موضوعات دهگانه زیر است:
1- عرفان: در این رشته كتابهای متعددی نوشتهاند كه تاریخ تالیف آنها از 1347 تا 1355 ق. میباشد.
2- اخلاق: در این موضوع نیز كتابهای متعددی به زبان فارسی نگاشتهاند كه تاریخ تالیف آنها، میان سالهای 1355-1360 ق. میباشد و گویا این همان زمانی است كه درس اخلاق میفرمودهاند.
3- فلسفه: در این رشته گویا حاشیه اسفار داشته باشند كه چندی پیش یكی از فضلای قم حاشیهای از ایشان در مجله كیهان اندیشه (شمارههای 11و18) نقل كرده بود.
4- فقه استدلالی: در فقه استدلالی كتابهای متعددی دارند كه تالیف آنها مربوط به سالهای 1365 تا تاریخی است كه حضرت امام از نجف به ایران آمدند؛ یعنی حدود سال 1397ق.
5- اصول فقه: در این زمینه هم رسالههای متعددی دارند كه تالیف آنها مربوط به سالهای قبل از 1370 تا حدود 1371 ق. میباشد.
6- رجال: در این موضوع بحثی دارند كه در كتاب الطهاره درج شده است.
7- رساله عملیه: رسالهها و حاشیههای حضرت امام كه برای مقلدان نوشتهاند غیر از تحریرالوسیله كه پیش از سال 1380ق. تالیف شده است.
8- حكومت: در این موضوع رساله ولایت فقیه و مجموعه گفتارها و نوشتههای پس از پیروزی انقلاب را باید نام برد.
9- امامت و روحانیت: كتاب كشف الاسرار كه حدود سال 1363ق. تالیف شده است، در این زمینه میباشد.
10- شعر: مجموعه اشعار حضرت امام خمینی (س) كه دیوانی را تشكیل میدهد.
مطلب سوم:
اینكه گفته میشود حضرت امام تا پیش از رحلت آیتالله العظمی بروجردی یعنی سال 1380 ق. بین عامه مردم شهرتی نداشتند و پس از وفات آن مرحوم و شروع نهضت روحانیت و 15 خرداد 1342 ش. مردم كم كم با آن بزرگوار و شخصیت عظیم و آشنا شدند، مطلب صحیحی است؛ اما به این معنا نیست كه امام خمینی پیش از سال 1342 به طور كلی گمنام و ناشناخته بودهاند، بلكه علاوه بر حوزه علمیه قم، بسیاری از علمای بلاد و حوزههای علمیه با ایشان و مقامات علمی و معنوی ایشان در كتابهای متعددی كه پیش از شروع نهضت منتشر یا تالیف شده، كم و پیش بیان گردیده بود كه از باب نمونه، كتابهای زیر را نام میبریم:
1- نقباء البشر، تالیف مرحوم علامه بزرگوار حاج آقا بزرگ تهرانی.
2- الذریعه الی تصانیف الشیعه، تالیف همان مرحوم.
3- فهرست كتب چاپ فارسی، تالیف مرحوم خان بابا مشار.
4- فهرست كتب چاپی عربی، تالیف همان مرحوم.
5- فهرست مولفین كتب چاپی، تالیف همان مرحوم.
6- آثار الحجه كه در سال 1373 ق. تالیف شده است.
7- رجال قم، تالیف سیدمحمد مقدس زاده كه در سال 1335 ش. چاپ شده است.
8- آیینهدانشوران كهدر سالهای 1351 تا 1353ق. تالیف و در سال 1353ق. منتشر شده است.
در این كتاب اخیر، درباره امام خمینی (س) : در آن تاریخ كه سی و دو سال داشتهاند چنین مینویسد:
آقا سیدروح الله از فضلا و دانشمندانی هستند كه در خدمت آقای شاه آبادی درس خوانده و سالها از محضر عرفان و اخلاق آن جناب، بهره بردهاند.
شرح حال ایشان را (البته با اندکی تصرف) این طور نقل می نمائیم:
آقا سیدروح الله آخرین فرزند آقا سیدمصطفی هندی است كه ریاست علمیه قصبه خمین و حدود آن را دارا بوده و در سال 1321 ق. به دستیكی از خانهای آن قصبه مقتول گشته. جد ایشان آقا سیداحمد معروف به سیدهندی است كه از هندوستان به ایران آمده و در خمین، قصبهای در 25 فرسخی قم متوطن شده.
ایشان در سال 1320 ق تولد یافته و تا سال 1349 ق كه سن او به نوزده رسیده بود، از زادگاه خویش خارج نشده و چون وسیله تحصیل در آنجا فراهم نبوده، جز قسمت فارسی و پارهای از علوم ادبی بیش نیاموخته. در همان سال به سلطان آباد عراق (اراك) رفته و در آنجا به درس خواندن پرداخته و پس از هجرت آیتالله حائری به قم، ایشان نیز به حوزه علمیه آمده و وقتخویش را بیشتر به تعلیم و تعلم كتب صدرالمتالهین گذارده و اكنون چند سال است در محضر آقامیرزا محمدعلی شاه آبادی اشتغال به عرفان دارند و هم از حوزه درس آیت الله حائری بهرهمند میشوند.
از نوشتههای ایشان، شرح بر دعای ماثور سحرهای ماه رمضان است كه در سال 1347 ق. اتمام یافته و دیگر رساله او مصباح الهدایه فی حقیقه الخلافه می باشد.
دیگر تعلیقاتی است بر رساله قاضی سعید قمی كه از عرفان امامیه به شمار میرود و این در شرح حدیث راس الجالوب است، در شرح دیگر از خود ایشان و تاریخ انجام آن 1348 ق. میباشد، دیگر حواشی بر شرح فصوص الحكم قیصری است كه ناتمام است.
مولف كتاب آیینه دانشوران مرحوم حاج سیدریحان الله یزدی در سال 1378 ق. یا دو سه سال پس از آن در چاپ دوم این اثر، در تكمیل نوشته قبل مینویسد: از متخصصین علوم فلسفه و عرفان و از علاقه مندان به مطالعه كتب صدرالمتالهین در حوزه علمیه قم در روزگار تالیف این كتاب (آیینه دانشوران) دانشمندان عالیمقام آقای حاج آقا روحالله خمینی بودند به طوری كه چكامههای دلنواز عارفانه آن جناب نیز ورد زبان ما دانشجویان بود. از آن جمله غزل شیرینی بود كه هنوز مطلعش را فراموش نكردهام:
من در هوای دوست گذشتم ز جان خویش دل از وطن بریدم و از خاندان خویش
ولی اكنون كه قریب سی سال از آن روزگار میگذرد، شهرت فقاهت حضرت معظم له عالم گیر شده و از جمله آیات الله و مراجع تقلید شیعه به شمار میآیند.
-------------------------------
[1] . حضرت آقای سبحانی گفتهاند: حضرت امام درس هیئت را نیز نزد آقای رفیعی خواندهاند.
آيت الله رضا استادي- imam-khomeini.com (با اندکي تلخيص) |