كرامت »كرامت« اسمي است كه براي بيان بخشش، بزرگواري و بزرگمنشي به كار ميرود.(161) »كرامت« به معناي پيراستگي از پستي و فرومايكي است و كريم غير از كبير و عظيم است.كريم معادل فارسي دقيقي ندارد و اگر بخواهيم آن را به فارسي ترجمه كنيم بايد چند كلمه راكنار هم بگذاريم تا معني كريم روشن شود: روح بزرگوار و منزه از هر پستي.(162) قرآن و كرامت انسان قرآن كريم براي حضرت آدم، به عنوان مظهر يك انسان كامل، امتيازها و منزلتهايي قائلشده است. مفاد برخي آيات ناظر به كرامت تكويني و فضيلت ذاتي او بر ساير موجوداتاست و مفاد برخي ديگر ناظر به كرامت تشريعي و اكتسابي او؛ بدين معنا كه انسان در پرتوآزادي و اختيار خود و در سايه مجاهدت و رعايت تقوا ميتواند به مقامات والاتري از كمالو فضيلت نائل شود. كرامتهاي تكويني آن دسته از شايستگيهاي ذاتي و استعدادهاي انسان است كهميتواند در معرض هدايت و تربيت تعاليم آسماني پيامبران قرار گيرد و انسان را به مراتبكمال و مقامات والاي انساني برساند، بنابراين كرامت تكويني يعني برخورداري از شرافتوجودي نشأت گرفته از روح أقدس خدايي؛ براساس آيه شريفه: »وَلَقَدْ كَرَّمْنَا بَنِيآدَمَ وَحَمَلْنَاهُمْ فِي الْبَرِّ وَالْبَحْرِ وَرَزَقْنَاهُم مِنَ الطَّيِّبَاتِ...« )اسراء: 70) خداوند كريم به انسان كرامت بخشيده است، كرامتي كه ناظر به شرافت ذاتي انسان و ويژهاوست و مقايسه با غير انسان در آن لحاظ نميشود.(163) جلوههاي كرامت انسان براساس تعاليم قرآن كريم، روح يا همان گوهر اصلي وجود انسان منشأ كرامت و فضيلتاو بر ساير موجودات است. لذا قرآن كريم هر چه را از حوزه روح آدمي بيرون باشد، مايهزيبايي انسان نميداند، بلكه اگر آن چيز زميني باشد، آن را زيور زمين ميداند و راز اين تزيينرا آزمون جامعه بشري ميشمرد: »إِنَّا جَعَلْنَا مَا عَلَي الْأَرْضِ زِينَةً لَّهَا لِنَبْلُوَهُمْ أَيُّهُمْ أَحْسَنُ عَمَلاً« )كهف: 7) ولي اگر كالي در جاي انسان جاي گيرد، آن را زيور و روح ملكوتي بشر ميداند: »حَبَّبَ إِلَيْكُمُ الْإِيمَانَ وَزَيَّنَهُ فِي قُلُوبِكُمْ« )حجرات: 7) بنابراين در فرهنگ قرآن كريم تنها ايمان به خداوند، وحي، نبوت، معاد و سايردستورهاي ديني، مايه زيور و زينت انسان و در نتيجه سبب كرامت انسان است. در اين جا بهبرخي از جلوهها و مظاهر كرامت انسان اشاره ميكنيم. الف. علم به اسماء: انسان تنها موجودي است كه شايسته شناخت اسماي حسناي الهي است: »وَعَلَّمَ آدَمَ الْأَسْماءَ كُلَّهَا ثُمَّ عَرَضَهُمْ عَلَي الْمَلاَئِكَةِ فَقالَ أَنْبِئُونِي بِأَسْمَاءِ هؤُلاَءِ إِنْ كُنْتُمْ صَادِقِينَ«)بقره: 31) و به جهت برخورداري از همين ظرفيت علمي وسيع بود كه معلّم فرشتگان نيز شد: »قَالَ يَا آدَمُ أَنْبِئْهُمْ بِأَسْمَائِهِمْ فَلَمَّا أَنْبَأَهُمْ بِأَسْمائِهِمْ قَالَ أَلَمْ أَقُلْ لَّكُمْ إِنِّي أَعْلَمُ غَيْبَ السَّماواتِوَالْأَرْضِ« )بقره: 33) اين آيه افزون بر بيان برتري انسان كامل بر فرشتگان، در مقام تبيين اين نكته است كهانسان كامل، نه تنها عالم به اسماي خداوند است، بلكه به اذن الهي معلّم اسماي حسناي الهينيز هست. ب. خليفةاللَّه بودن تعيين جايگاه هر موجود، فرع بر تبيين ماهيت و هويت اوست: تا هويت شي شناختهنشود، جايگاه او در نظام هستي روشن نخواهد بود و اگر هويت چيزي شناخته شد،جايگاهش نيز خود به خود آشكار ميشود. از نگاه قرآن كريم انسان وجودي جامع دارد كه او را شايسته مقام خلافت كرده است؛بدين جهت خداوند اين مقام را به او عطا فرموده: »إِنِّي جَاعِلٌ فِي الأَرْضِ خَلِيفَةً« )بقره: 30) و در پي آن مسجود ملائكه قرار داده، »وَإِذْ قُلْنَا لِلْمَلاَئِكَةِ اسْجُدُوْا لآِدَمَ فَسَجَدُوا« )بقره: 34) چنين انساني كه خليفةاللَّه است، حي متألّه است يعني حياتي الهي دارد. لذا كرامت انسان،مرهون خلافت او از خداوند است، زيرا جانشين موجود كريم، كرامت دارد. ج. امانتدار الهي: از ميان همه موجودات، اين انسان بود كه توان حمل مسئوليت الهي و امانتاللَّه را داشت وآن را بر دوش كشيد؛ بدين جهت مستحق تكريم ذات اقدس احديت واقع شد؛ »إِنَّا عَرَضْنَا الْأَمَانَةَ عَلَي السَّماوَاتِ وَالْأَرْضِ وَالْجِبَالِ فَأَبَيْنَ أَن يَحْمِلْنَهَا وَأَشْفَقْنَ مِنْهَا وَحَمَلَهَاالْإِنسَانُ...« )احزاب: 72) ما امانت را بر آسمانها و زمين و كوهها عرضه داشتيم، آنها از حمل آن سر برتافتند و از آنهراسيدند، اما انسان آن را بر دوش كشيد. و براساس رواياتي كه در برخي تفاسير(164) در ذيل آيه شريفه فوق آمده، انسان با قبول اينامانت الهي، يعين ولايت الهيه، مورد توجه و تكريم خداوند قرار گرفت. د. تسخير آنچه در آسمانها و زمين است براي انسان: خداوند متعال آنچه را در آسمان و زمين است مسخر خليفه خود در زمين كرده است: »وَسَخَّرَ لَكُم مَا فِي السَّماوَاتِ وَمَا فِي الْأَرْضِ جَمِيعاً« )جاثيه: 13) و اين برتري دادن به انسان و او را امير و متصرف در جهان قرار دادن از جلوههاي كرامتانسان است. ه. بصيرت بر نفس خويشتن: در برخي از آيات كه مضمون آنها ستايش انسان ميباشد، آمده است كه او بر نفس خويشبصيرت دارد: »بَلِ الْإِنسَانُ عَلَي نَفْسِهِ بَصِيرَةٌ« )قيامة: 14) از سرچشمههاي اين بصيرت اين است كه وي ملهم به تشخيص خير از شرّ است: »فَأَلْهَمَهَا فُجُورَهَا وَتَقْوَاهَا« )شمس: 8) البته اين دو اصل، يعني بصيرت انسان به خويشتن و آگاهي او از تمام كردههايش در روزقيامت ظهور كامل مييابند، قيامت است وليكن اين معني در همين جهان نيز تا حدوديمتحقق است. كرامت اختياري انسان از جمله ويژگيهايي كه سبب برتري و كرامت انسان نسبت به ديگر مخلوقات نظامآفرينش است، عقل، اختيار، آزادي و اراده است. عقل و قوه انديشه برخاسته از روح خدايياست كه منشأ كارهاي فوقالعاده و ممتاز است و انسان ميتواند در سايه تواناييهاي ذهني واستعداد فراگيري به معارف بلند الهي دست يابد و راه و روش دلخواه خويش، بويژه راه رشدو كمال را برگزيند و مراتب كمال را درنوردد تا به مقام والاي انسان كامل برسد )مقامي كه انبياو اولياي الهي بويژه پيامبر عظيم الشأن اسلام و امامان معصومعليه السلام مرتبه كامل آن را دارابودند(. قرآن كريم علاوه بر آيههايي كه در آنها از ويژگيهاي وجودي انسان و امتيازهاي ذاتي اوبر ساير موجودات مادي سخن به ميان آورده و به اصطلاح »كرامت تكويني« انسان را مطرحكرده است؛ در برخي ديگر از آيهها نوعي ديگر از كرامت را خاطر نشان ساخته كه به آن»كرامت اختياري« ميگويند. قرآن راه رسيدن به اين نوع كرامت را نيز فراروي انسان قرار داده است. انسان به دليلبرخورداري از روح الهي، استعدادهاي سرشار، رشد يابنده و متعالي دارد، كه اگر بخواهدميتواند تحت تعليم و تربيت اسلامي به كرامتهاي والاي نفساني و منزلتهاي ارزشمندانساني برسد. به تصريح قرآن، هم راههاي رشد و كمال و هم راههاي ركود و انحطاط به نفسآدمي الهام شده و توان لازم براي طي مسير كمال در نهاد او قرار داده شده است. علاوه براينكه هيچگونه محدوديتي در انتخاب شيوه درست جهت رسيدن به آن كرامتها به پيشروي انسان نيست و او از آزادي و اختيار كامل در رفتار و كردار برخوردار است.(165) بهترين مثال و نمونه قرآني در بحث كرامت اختياري انسان، آيه شريفه »إِنَّ أَكْرَمَكُمْ عِندَاللَّهِ أَتْقَاكُمْ« )حجرات: 13) است. در اين سوره مباركه كه به سورة الاخلاق نيز معروف است پساز خط بطلان كشيدن روي همه امتيازات ناپايدار قومي و نژادي و نظاير آن، با صراحت بيانكرده كه تنها معيار كرامت نزد خداوند »تقوا« است و هر چه تقوا بيشتر باشد، كرامت انساننزد خدا افزونتر است و همانطور كه ذات اقدس خداوند متعال نامحدود است، كرامتانسان نيز حدي ندارد، چون تقوا كه پايه و اساس كرامت است، محدود نيست و لذا قرآنفرموده است: »فَاتَّقُوا اللَّهَ مَا اسْتَطَعْتُمْ« )تغابن: 16) نكته ديگر اين كه خداوند كرامت و تقوا را به خودش نسبت داده و از آنجا كه طبق گفتهقرآن هر چه نزد خداوند است زوالناپذير و ثابت و حق است، چون خدا ثابت و حق و پايداراست،(166) لذا كرامت و تقوا نيز حق و پايدار خواهد بود.(167) در تفاوت ميان كرامت تكويني و اختياري، ميتوان گفت: كرامت تكويني،شايستگيهاي ذاتي و استعدادهاي برتر وجودي و فضائل و مكارم ذاتي را ميگويند، ماننداينكه منشأ حيات انسان روح خدايي است كه در وجود او دميده شده و عقل و اختيار كه بهوسيله آن از ديگر موجودات ممتاز گرديده و اما كرامت اختياري، اكتسابي بوده و در پرتو دوصفت ممتاز و كرامت ذاتي عقل و اختيار، به دست ميآيد.(168) به عبارت ديگر، كرامت تكويني، استعداد است و كرامت اختياري، فعليت دادن به آناستعداد. در واقع كرامت ذاتي و تكويني مقدمه رسيدن به كرامت اختياري است.(169) نكته ديگر اينكه كرامت تكويني براساس آيه: »لَقَدْ كَرَّمْنَا بَنِيآدَمَ« )اسراء: 70) عموميت دارد، ولي كرامت اختياري عموميت ندارد و فراگير نيست. مضاف بر اينكه،كرامت تكويني از ارزش اخلاقي برخوردار نيست، در حالي كه كرامت اختياري كه در پرتوتقوا به دست ميآيد، يك فضيلت اخلاقي محسوب ميشود. يكسان بودن زن و مرد در كرامت انساني نكته ديگري كه در ادامه اين بحث حائز اهميت است، آن كه از نظر اسلام اصل كرامتانساني متوجه جنس خاصي از مرد يا زن نيست كه به تبع آن، يا رويكرد مرد سالاري درخانواده و جامعه حاكم شود و يا زن محوري و رويكرد فمينيستي. بلكه بر اساس آيه شريفه: »مَنْ عَمِلَ صَالِحاً مِن ذَكَرٍ أَوْ أُنثَي...« )نحل: 97) اصل برابري و برخورداري از كرامت انساني در مورد زن و مرد، متوجه تقوا و عمل صالحآنان است نه اينكه ناظر به جنسيت آنها باشد. لذا اسلام زن سالاري و اصالت دادن به زن را در همه امور نفي ميكند و اين نشاندهندهاين اصل است كه برتري بخشيدن به زن و يا مرد و تكريم آنها براساس جنسيت با فرهنگاسلام سازگاري ندارد. در آموزههاي ديني ما، زن و مرد در آفرينش از يك گوهرند و مردان از اين لحاظ بر زنانبرتري ندارند.(170) ملاك برتري و كرامت در اسلام پرهيزگاري و رعايت و تقواست. »إِنَّ أَكْرَمَكُمْ عِندَ اللَّهِ أَتْقَاكُمْ« )حجرات: 13) از نظر اسلام، زن از نظر شرافت و كرامت انساني با مرد برابر است، گرچه تفاوتهايي ازنظر طبيعت و آفرينش با هم داشته باشند كه البته اين خود لازمه تكامل هر دوي آنهاست. نكته پاياني اين كه، اسلام با عنايت به ويژگيهاي روحي و جسمي زنان و مردان وتوانمنديها و نيازمنديهاي فطري هر يك، و با در نظر گرفتن مصالح حقيقيشان، جايگاه ومنزلت انساني زن و مرد را مورد توجه قرار داده و آنها را به منزلت و كرامت انساني در خورشأنشان رسانده است. تقرب به خدا، هدفِ خلقت انسان در جهانبيني الهي، جهان هسي و تمام اجزا و عناصر تشكيلدهنده آن، از جمله انسان،براي هدف و غايتي مشخص خلق شدهاند: »وَمَا خَلَقْنَا السَّماءَ وَالْأَرْضَ وَمَا بَيْنَهُمَا لاَعِبِينَ« )انبياء: 16) ما آسمان و زمين و آنچه در ميان آنهاست را از روي بازي نيافريديم. بر همين اساس، خلقت انسان نيز غايتي دارد: »أَيَحْسَبُ الْإِنسَانُ أَن يُتْرَكَ سُدي« )قيامة: 36) آيا انسان گمان ميكند بيهدف رها ميشود؟ قرآن كريم ضمن چند آيه، هدف خلقت انسان را بيان ميدارد: 1. »الَّذِي خَلَقَ الْمَوْتَ وَالْحَيَاةَ لِيَبْلُوَكُمْ أَيُّكُمْ أَحْسَنُ عَمَلاً« )ملك: 2) آن كسي كه مرگ و زندگي را آفريد تا شما را بيازمايد كه كدام يك عمل بهتري داريد. 2. »وَمَا خَلَقْتُ الْجِنَّ وَالْإِنسَ إِلَّا لِيَعْبُدُونِ« )ذاريات: 56) و ما جن و انسان را خلق نكرديم مگر براي عبادت. 3. »وَلَوْ شَاءَ رَبُّكَ لَجَعَلَ النَّاسَ أُمَّةً وَاحِدَةً وَلاَ يَزَالُونَ مُخْتَلِفِينَ * إِلَّا مَن رَحِمَ رَبُّكَ وَلِذلِكَخَلَقَهُمْ« )هود: 118 و 119) و اگر پروردگار تو ميخواست، قطعاً همه مردم را امت واحدي قرار ميداد، در حالي كه پيوستهدر اختلافند، مگر كساني كه پروردگار تو به آنان رحم كرده، و براي همين آنان را آفريده است. در آيه اول آزمايش، در آيه دوم عبادت و در آيه سوم رحمت هدف خلقت معرفي شدهاست. اكنون بايد ديد ارتباط اين سه هدف با يكديگر چيست؟ و كدام هدف اصلي و كداميكمقدمي است. در آيه اول، هدف از آمدن و رفتن انسان در اين جهان آزمايش او معرفي شده است تامعلوم گردد چه كسي عمل صالح انجام ميدهد. با توجه به آيات ديگر قرآن و نيز رواياتمعصومينعليه السلام معلوم ميگردد كه نفس آزمايش، هدف اصلي نيست، بلكه وسيلهاي استبراي رسيدن به آن هدف نهايي. براي نمونه، خداوند كساني را كه در آزمايشهايي همچونسنجش ايمان، هجرت و جهاد، با مال و نفس پيروز گشتهاند، اينگونه به آن هدف نهاييبشارت ميدهد: »يُبَشِّرُهُمْ رَبُّهُمْ بِرَحْمَةٍ مِنْهُ وَرِضْوَانٍ وَجَنَّاتٍ لَهُمْ فِيهَا نَعِيمٌ مُقِيمٌ« )توبه: 21) پروردگارشان آنها را به رحمتي از ناحيه خود و رضايت )خويش( و باغهايي از بهشت بشارتميدهد كه در آن، نعمتهاي جاودانه دارند. با توجه به آيه اخير، انسان در طول حيات دنيوي، آزمايش ميشود تا در پي عمل صالح دراين آزمايش الهي، به پاداش اخروي برسد كه از آن به رحمت و رضوان الهي ياد شده است. عليعليه السلام در پاسخ به اين سؤال كه هدف از آزمايش انسان چيست؟ ميفرمايد: اگرچه خداوند به احوالات مردم از خودشان آگاهتر است، اما اين آزمايش بدان سبب است كهافعالي كه با آن استحقاق ثواب و عقاب را دارند، آشكار گردد.(171) ايشان در جاي ديگر درباره فلسفه حج ميفرمايد: )حج( آزموني بزرگ و امتحاني سخت و آزمايشي آشكار است براي پاكسازي و خالص شدن كهخداوند آن را سبب رحمت و رسيدن به بهشت قرار داد.(172) و در حديث ديگر ميفرمايد: اي مردم! دنيا سراي گذر است و آخرت خانه قرار و هميشگي؛ در دنيا آزمايشميشويد و براي غير آن )آخرت( آفريده شدهايد.(173) از مجموع اين آيات و روايات به دست ميآيد كه آزمايش انسان مقدمهاي است برايرسيدن به قرب الهي و بهرهمند شدن از رحمت او. اين پاداش عظيم در صورتي حاصلميآيد كه انسان از آزمايش الهي سربلند بيرون آيد و با انجام عمل صالح و پاكسازي قلبخود، آزمايشات الهي را پشتسر گذارد. در آيه دوم، عبادت هدف از خلقت معرفي شده است. عبادت خدا شامل هر نوع عملياست كه در راه خدا انجام گيرد. با توجه به آيات و روايات ديگر، به دست ميآيد كه عبادت همفي نفسه هدف خلقت نيست، بلكه مقدمهاي است براي رسيدن به رحمت حق و تقرب بهدرگاه ذات احديت: »وَأَقِيمُوا الصَّلاَةَ وَآتُوا الزَّكَاةَ وَأَطِيعُوا الرَّسُولَ لَعَلَّكُمْ تُرْحَمُونَ« )نور: 56) و نماز برپا داريد، و زكات را بدهيد، و رسول خدا را اطاعت كنيد تا مشمول رحمت او شويد. آنطور كه آشكار است ثمره عبادت خدا، رسيدن به رحمت او معرفي شده است. پسميتوان گفت هدف از خلقت انسان عبادت خدا و در پي آن رسيدن به رحمت واسعهپروردگار است. عليعليه السلام ميفرمايد: لا تنالُ مَرضاتُهُ اِلّا بطاعتِهِ.(174) جز با عبادت خدا نميتوان رضايت او را به دست آورد. پس عبادت زمينهاي است براي كسب رضايت خدا. طبق وعده الهي نتيجه اين كسبرضايت هم برخورداري از رحمت حق و داخل شدن در بهشت جاودان است.(175) با بررسي دو آيه نخست اين نتيجه حاصل آمد كه آزمايش و عبادت هر دو براي رسيدن بهرحمت الهي است و اين همان هدف نهايي خلقت بشر است كه در آيه سوم تعيين گرديدهاست. »إِلَّا مَن رَحِمَ رَبُّكَ وَلِذلِكَ خَلَقَهُمْ« )هود: 119) مگر كساني كه پروردگار تو به آنان رحم كرده، و براي همين آنان را آفريده است. چگونگي رسيدن به اين رحمت الهي، در دو آيه اول مشخص شد: قبولي در آزمونهايالهي و عبادت خالصانه معبود هستي. اما جاي اين سؤال وجود دارد كه رحمت الهي، يعني همان پاداش عظيم خداوند در كجانصيب انسان ميگردد. قرآن پاسخ ميدهد: »إِنَّ الْمُتَّقِينَ فِي جَنَّاتٍ وَنَهَرٍ * فِي مَقْعَدِ صِدْقٍ عِندَ مَلِيكٍ مُقْتَدِرٍ« )قمر: 54 و 55) در حقيقت، مردم پرهيزكار در باغها و نهرها در قرارگاه صدق نزد مليك )پادشاه( توانايند. آيه فوق مشخص ميكند كه انسانهاي صالح سرانجام در قرب خداوند به پاداش خوديعني رحمت حق ميرسند. چنانكه از كلمه »عند« در آيه فوق مستفاد است.(176) قرآن كريم درآياتي آخرين مقصد انسان، يعني قرب و آرامش در جوار رحمت خداوند را اينگونه متذكرميشود: »وَأَنَّ إِلَي رَبِّكَ الْمُنتَهَي« )نجم: 42) به حقيقت همه امور به پروردگارت منتهي ميشود. »إِنَّ إِلَي رَبِّكَ الرُّجْعَي« )علق: 8) به حقيقت بازگشت )همه( به سوي پروردگار تو است. »وَإِلَي اللّهِ تُرْجَعُ الْأُمُورُ« )بقره: 210) و همه كارها به سوي خدا باز ميگردد. »وَإِلَيْهِ يُرْجَعُ الْأَمْرُ كُلُّهُ« )هود: 123) همه كارها به سوي او باز ميگردد. »إِنَّا لِلّهِ وإِنّا إِلَيهِ رَاجِعُونَ« )بقره: 156) ما از خداييم و به سوي او باز ميگرديم. نتيجه اخلاقي اين بحث از بحثي كه گذشت اين نتيجه حاصل ميآيد كه وقتي انسان در تمام مراحل زندگي درمسير رشد و تعالي گام برداشت، به آن هدف نهايي خلقت خويش نايل خواهد آمد. توضيح آنكه، انسان موجودي است كه هم ميانديشد و هم كار ميكند. او بايد برايانديشه و كار خود هدف متعالي در نظر گيرد. در بُعد انديشه بايد ديدگاه الهي داشته باشد.قرآن كريم درباره انديشه صحيح انسان ميفرمايد: »اللَّهُ الَّذِي خَلَقَ سَبْعَ سَماوَاتٍ وَمِنَ الْأَرْضِ مِثْلَهُنَّ يَتَنَزَّلُ الْأَمْرُ بَيْنَهُنَّ لِتَعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ عَلَي كُلِشَيءٍ قَدِيرٌ وَأَنَّ اللَّهَ قَدْ أَحَاطَ بِكُلِّ شَيءٍ عِلْمَاً« )طلاق: 12) خدا همان كسي است كه هفت آسمان و همانند آنها هفت زمين آفريد. فرمان ]خدا[ در ميانآنها فرود ميآيد. تا بدانيد كه خدا بر هر چيزي تواناست و به راستي دانش وي هر چيزي را دربرگرفته است. مراد آيه آن است كه انسان بايد با ديدگاه الهي ببيند و با ديدگاه الهي بشناسد و توجه داشتهباشد كه همه جهان مخلوق يك مبدأ هستند. مبدأيي به نام خدا كه عين قدرت است »بِكُلِّ شَيءٍقَدِيرٌ«، عين علم است »بِكُلِّ شَيءٍ عِليمِ«. اينگونه نگرش به جهان هستي براي انسان سازنده است؛ وقتي دانست كه خداوند به همهچيز عالم است، پس مواظب است آلوده گناه نشود و چون دانست خداوند به همه چيزتواناست، مراقب است كارهايش را با او در ميان گذارد و از او ياري بطلبد. انسان درباره كار خود نيز بايد هدف متعالي را در نظر بگيرد.(177) خداوند خطاب بهرسولاللَّهصلي الله عليه وآله ميفرمايد: »قُلْ إِنَّ صَلاَتِي وَنُسُكِي وَمَحْيَايَ وَمَمَاتِي لِلّهِ رَبِّ الْعَالَمِينَ« )انعام: 162) بگو: نماز و تمام عبادات من و زندگي و مرگ من، همه براي پروردگار جهانيان است. جمعبندي و نتيجهگيري تمام هستي، از جمله انسان، براي نيل به هدفي آفريده شدهاند. قرآن كريم سه هدف برايخلقت انسان ذكر ميكند: آزمايش، عبادت و برخورداري از رحمت حق. با بررسي آيات وروايات، معلوم ميگردد كه دو هدف نخست - آزمايش و عبادت - مقدمهاي براي رسيدن بههدف نهايي يعني رسيدن به رحمت الهي است. قرآن كريم جايگاه رسيدن به رحمت را، قرب الهي يعني جوار حضرت حق ميداند. منبع :پژوهشکده تحقیقات اسلامی نمایندگی ولی فقیه در سپاه ------------------------------------ پاورقی: 161) ابنمنظور، لسان العرب، ج 12، ص 512. 162) كرامت در قرآن، عبداللَّه جواديآملي، ص 22. 163) ر.ك: همان، ص 24 - 17. 164) ر.ك: البرهان في تفسير القرآن، ج 6، ص 321. 165) سوره بقره، آيه 256؛ سوره كهف، آيه 29. 166) سوره نحل، آيه 96؛ سوره حج، آيه 6. 167) كرامت در قرآن، جوادي آملي، ص 56 - 51. 168) ر.ك: تفسير الميزان، ج 13، ص 156. 169) ر.ك: انسانشناسي، محمود رجبي. 170) عبداللَّه جواديآملي، زن در آيينه جلال و جمال، ص 36. 171) نهجالبلاغه، ضبط النص صبحي صالح، حكمت 93، ص . 172) همان، خطبه 192، ص . 173) همان، خطبه 194، ص . 174) همان، خطبه 129، ص . 175) سوره فجر(89)، آيه 30 - 27. 176) براي مطالعه بيشتر ر.ك. معارف قرآن، ص 179 - 170. 177) ر.ك. توصيهها، پرسشها و پاسخها، عبداللّه جوادي آملي، ص 128. |